1. Editorial ………………………………………………………………………………………
2. Lehkhathawn…………………………………………………………..…………………..
K.Denghmingthanga
N.Mualcheng
3. Hausak duh tana ngaihven tur………………………………………………………
- Wg CDR. Lalnginglova (Retd),
Chairman, Marketing Board, MIPEA.
4. Role of Gov’t Sector, Corporation in Commercialization of Agri. In
Mizoram………………………………………………………..………………………….……
- Prof Lianzela.
5. Scope and Potentials of commercialization of Agri in Mizoram
………………………………………………….……………………………………….…………..
- C.lalzarliana, Project Director, MIPEA
6. Visitors Note ………………………………………………………………………………..
- R.Thansanga, Director of Agri. (Retd.)
7. Bio-Dynamic compost for Organic Farming ………………………………………
- Zahlira Hrahsel, DAO, MAMIT
8. Leitha leh khawkheng ……………….……………………………………………….
- Lalthanzuala, M.Sc (Agri) Agro. SDAO, Lunglei
9. Theihmu ………………………………………………………………………………………
- Thanghuta, M.Sc (Agri)
10. Narrow Casting Programme ………………………………………………………………
- C.Lalrosanga, Director, DDK, Aizawl
11. Market System of Coffee in Mizoram ………………………………………………..
- K.Laltlanmawia, M.Sc (Agri)AEI. Coffee Board, Kolasib.
12. President of India Dr. APJ Abdul Kalam an Missions for Mizoram,
2015 a duan a puang ………………………………………………………………..
- R.Zoramthanga, AAIO
13. KEIMAHNI
Editor
Lalramthanga Tochhawng
Director Of Agriculture
Joint Editors
H.Thangkhuma
Dy, Director of Agriculture
(Extension)
R.Zoramthanga
AAIO
Directorate of Agriculture
Cir. Manager
H.Joela
S.O.-Cum-S.A
Zoram Loneitu a
thuchhuah duh nei emaw,
lehkha thawn duh emaw
chuan a hnuaia Address-
ah thawn tur a ni.
Editor
ZORAM LONEITU
P.O. Box -098
Dte. Of Agriculture,
Mizoram: Aizawl
Pin 796001
EDITORIAL......... .
Kum engemaw ti kalta ah khan Agriculture Director pakhat chuan Field Visit a neihna ah
thawktu pakhat (Extension Staff) hnenah "Engati nge i post ah i awm that loh? i chungah
disciplinary action lak a ngai ang", a ti a. thawktu pakhat chuan, "Ka post ah hian loneitute
tanpuina tur pawisa pawh kan dawng ve ngai lova; hnathawh tur a awm loh avangin, ka pu ka
post ah hian ka awm regular lo mai a ni" , a ti a. Kan Director chuan, "I hna thawh tur i hrelo hle
mai a, i post a regular taka awm a, loneitute hriattur tul te hrilh thin hi i hna thawhtur pawimawh
tak a ni a, loneitute nen in inkawmngeih anga, an mamawh hriattur tul i hrilh thin ang a, i tanpui
thin tawh dawn nia" a ti a. Chumi atang chuan Agriculture Department hian loneitute hnena
pawisa sem ringawt hi Sawrkar hnathawkte tihlur ani lo a ni tih hrechhuak thar in, Agriculture
Technology thar, loneitute hriattur tul apiangte hrilhin, taima tak leh tui takin a hnathawhna
hmun (post) ah chuan a awm ta a ni.
Ani taka, Sawrkar hnathawkte hian kan tih tur hi kan hrefuh lo fo thin a. Mahni inlak
mukna tur leh mite harsatna siam zawnga khawsa a, Sawrkar hnathawk an awm thin niin
Sawrkar hnathawk dawrtu loneitute leh mipuite hian an sawi fo thin a. Office hi mahni
(private) hnathawhna hmun emaw ti a, office a hnathawh tur keng a thawkte, min dawrtu te
mamawh ngaih pawimawh sak tum lova, lo biak that duh lo te hi Sawrkar hnathawkte hian kan
ching thin ni a sawina te pawh a awm bawk thin a, apawi em em a ni.
Sawrkar hnathawkte hian min ruaitu duh zawng ngaihtuahin kan tih tur dik tak te kan
tih thin hi a pawimawh em em a. Mite harsatna sut kian saktu nih tum theuh ilå, min mamawh tu
te tan biak nuam tak a awm tum theuh ila, kan hna ah tui ila; hun vawn dik tum ila, kan office hun
chhung bakah hmun dangah pawh min mamawhtute fel tak tak leh tha tak in chhang thin ila, kan
chet tlatna khawi hmun pawh hi Sawrkar hnathawh nan i hmang ang u.
Chutiang bawkin, Sawrkar hnathawk dawrtu mipui leh loneitute pawh hian inthlahrung
miah lovin, kan hmasawnna tur atan Technology hriat tur tul te leh thildangte Sawrkar
hnathawkte hnenah zawt hreh hauh lovin- an mahni kawmngeih chungin zawt bawrh bawrh ang
u. Sawrkar hnathawkte leh mipui-loneitute hian inhrethiam tak leh tangrual tha taka hna kan
thawh ho chuan Mizoram hian hma a sawn chak zawk anga, ei leh barah pawh kan lo intodelh
hma thei dawn a ni. Tan rual hi chakna a ni si a.
To,
TheEditor,
Zoram Loneitu
Subj. : Lawmthu sawina.
Ka pu,
Ahmasain Zoram Loneitu chanchin bu tha tak inchhüah chhunzawm zel theih
avangin lawmthu ka sawi e.
Zuva zau(ZUVA, M.I Project) Minor Irrigation Project ropui tak mai siam peih a
ni tep ta a. Tin, Truckable Road a kawngpui tha tak mai, 3 Km lai a sei laih tawh a ni ta mai te hi,
helai ZUVA Zau kam ram a eizawngtu zawng zawng tan lawmthu sawi Ioh theih a ni lo. Kawngte
phei chu laih chhunzawm zel a la ni a. Tuikawngpawh 2.150 Km a sei a ni hial a, a lui kawr kam
remchan dan ang ang hian min zawn sak a, min ruahman sak a ni a, kan lawm lehzual a ni.
He Zuva zau a hnathawktu zawng zawng, kawng laitu leh Irrigation Canal hna
thawktu zawng zawng ten an thawk tha hle a, sawisel tur awm kan hre lo a, chatuan ro min siam
sak ta a ni.
Zuva zau Minor Irrigation min siamsak tura hma min laksak tu Pu
H.Rammawi, Agricultur Minister chungah lawmthu kan sawi a.
Kan Bialtu M.L.A in hna thawktha tura Contractorte a fuih avangin lawmthu kan
sawi bawk a. Minor irrigation Wing lama kan hotu te leh Agriculture Department hötute chungah
leh Contractor in hna tha taka min thawhsak avang te in an chungah kan lawm em em bawk a ni.
Rohlu min siarn sak tak avangin inza a chungah lawmthu kan sawi mawlh
mawlh a, hei hi kan lawmthu sawina ah min pawmsak turin kan ngen a che u.
I rintlak,
Sd/-K.DENGHMINGTHANGA
N .Mualcheng
HAUSAK DUH TANA NGAIHVEN TUR
Wg.Cdr.Lalnghinglova (Retd.)
Chairman, Marketing Board, MIPEA.
Khawvelah hian tel khur (oilfield) nei hausa lo an awmlo mai thei a ni, ka sawi sual em lo
ang Chu. Saudi Arabia, Kuwait, Iraq, Venezuala etc. ramte chu tel khur an neih tam avangin an
hausa em em a. An tel khur atang chuan nitin tel tam tak an thar chhuak a, ram dangah an hralh a,
sum tam tak an lalut thin a. Chu tel atang chuan Petrol, Diesel, Kero-sene, Mobile Oil etc. an siam
chhuak a. Chung thil siam chhuah te chu tunlai khawvel tikaltu an ni ti ila kan sawi sual lo ang.
Tunlaia Aizawl khawpuia kan buaipui em em Gas te pawh hi tel khur atanga lak chhuah a ni a.
Chung tel khur te chu khawvel leilungin a ken ve hrim hrim a ni.
Tel khur neih dan hi chi khat chauh a awm lo a. Khawvel leilungin a ken nilo, mihring
siam chavvp tel khur a siam theih a. Siam dan chi hrang hrang a awm a. Mizoramah pawh a siam
theih a. A siam dan awlsam ber chu Jatropha Curcas hmun siam ani.
Jatropha Curcus tih chu a botanical hming a ni a, saptawng chuan Physic Nut an ti a. Mizo
chuan hming tam tak kan phuah a. Kang damdawi, kangdam, kangdai, huan palthing, pal dai,
thingthau, vaithingdawl tih tein kan sawi thin a ni. Ka chhui chhuah theih chinah chuan
Kangdamdawi hi Mizoram leilunga awm ve reng a ni lo a. Kum 1907 vela lak luh a ni a, a la luttu
chu chutih hunlaia Mizoram Bawrhsap HWG Cole a ni a. A lak chhuahna chhan ber chu a mu
hal/chhit atan leh a hnai/hnah/kuang damdawi atan a ni.
Kangdamdawi hmunzau tawk siamla, tel khur i nei ni mai. Kangdamdawi kung 5000 neih
Chu chhungkhat chawm nan a tawk a. A karah tel rimtui (perfume) pai (aromatic plant) emaw,
damdawi lak chhuah theihna hnim (medicinal plant) emaw Phun khat la, kum rei lote chhungin i
lo hausa mai dawn a ni. I hausakna chu kut tling lova sum hai luh vang ni lovin, mite chanai tur lo
hai then vang ni bawk hek lovin, i thawhrim rah hausakna thianghlim a lo ni dawn a ni.
Kang damdawi kung 5000 Phun nun hi thil harsa a ni lo a. A chi, a mu mal te te a chhiarin
mu 5000 tal a ngai a. A mu ro 1350-1400 vel hian kg 1 a buk a, mu 5000 chu kg 4 vel a ni ang. A
chi i tuh chu za a za atiak lo mai thei a, chuvangin kg 6 vel i mamawh dawn a ni. A chi hi kg-ah
Rs.30/- vela lei tur a awm a. Kg 6 man chu Rs. 180/- a ni.
Kangdamdawi i tuh tiah chu kum khatah chuan a rah nghal lo ang a, kum hnihna atangin
a rah tan ang. Kum thumna atangin a hriak lak chhuahna thama tam a lo rah tawh ang a. A rah
chuan mu 3 a nei a. A mu chuan hriak a nei a, harsa lo tea herchhuah theih a ni a. A hriak pai zat
chu a rih lam 35 percent vel ani a. A hriak litre 1 herchhuak turin a mu kg 3 vel a ngäi a. Kum 5-a
upa a lo nihin a rah a lo hlawk tan å. Kum 50 aia rei a dam thei a. Kum 30 vel chhung chu tih tham
takin a rah kum tin dawn a ni. Kangdamdawi tin 5 hmun (hectare 2) i neih chuan lo/huan nghet i
neih mai bakah tel khur tha tak, tu leh fate rochun tlak i nei a ni mai.
Kangdamdawi hriak chu diesel atan a hman theih a, tidanglam miah lova hman theih a ni.
A hmanna Engine lam pawh tihdanglam (modify) a ngai lo a. Diesel pangngai nen chawhpawlh a
hman tur a ni. Diesel hlang a hman aiin kang damdawi hriak nena chawhpawlha hmanin a tha
zawk a. Engine khu a ung lo zawk a, a ri a zawi zawk a. Boruak (gas) thalo Sulphur Dioxide (S0
2
)
leh Carbon Dioxide (CO
2
) a phuh chhuak tlem zawk a ni. Diesel pangngai leh Kangdamdawi hriak
chawhpawlh chu Bio-diesel an ti a. Bio-dieSel hi khawvel pumah hman uar tan mek a ni a.
European Union (EU) ramah chuan Bio-diesel hman uarna tur dan te pawh an pass tawh a ni.
Diesel pangngai leh Kangdamdawi hriak an chawhpawlh zat azir in Bio-diesel chu grade
hrang hrangah an then a. Diesel pangngai litre 100 leh kangdamdawi hriak lite 5 an chawhpawlh
chuan B5 grade an ti a. Grade hrang hrang awm te chu B5, B10, B 15 leh B20 te an ni. Diesel
pangngai leh Kangdamdawi hriak hian inanna an nei a. chawhpawlh pawh a harsa lo a ni. India
President APJ Abdul Kalam chuan Kangdamdawi hmanga Bio-diesel siam chu a that leh that loh
amah ngeiin lo test tawh a. Mithiam ten 5 leh 10 percent chawhpawlh hman tur an tih chu duh
tawk lovin 20 leh 40 percent thlengin a lokal a. Diesel litre 100-ah Kangdamdawi hriak litre 20 a
telh a. Ama hmanlai generator-ah a test a, atha em em a. Chu chu duh täwk lovin Kangdamdawi
hriak litre 40 leh diesel litre 100 a chawhpawlh a, a test leh a, a la tha em em tho a ni. Amah
ngeiin a prove hnuah chuan India ram puma chin uar tur a ni a ti ta a ni.
Kangdamdawi chin uar chu India Sorkarin National Programme atän a siam a. A chinna
tur State 19 an thlang chhuak a. Chung State 19 chhunga District 200-ah an ching ang kum 3
chhungin Kangdamdawi hmun hectare maktaduai 3 siam hman an tum a ni. Hectare maktaduai 3
chu Mizoram pum aiin a zau zawk State thlante zingah a tirah chuan Mizoram kan tel lo a;
Agiculture Minister Pu H.Rammawi hmalakna avangin tunah chuan Mizoram pawh kan tel ve leh
tawh ani.
India Sorkar-in National Programme atana a ruat nachhan han sawi lawk ila. India ramin
kum tin a Diesel a mamawh zat hi a tam khawp mai a. Tenth Year Plan tawp kum (2006-2007)
atang chuan kum tin Diesel ton maktaduai 52,33 vel a mamawh dawn a, a tam ber chu ram dang
atanga lak luh (import) tür a ni. Diesel mamawh zat atanga za zela 5 vel tal (tone maktaduai 2.61
) kangdamdawi hriakin a tum theih chuan India Import bill chu nasa takin a tlahniam ang a. Chu
chu India Sorkar tan thawk huaina a ni ang a. A chingtu loneitu tam tak te economic dinhmun
nasa takin a chawikang ang a, a tel herna Industry-ah mi nuai telin hna (employment) an nei
bawk dawn a. A hriak ton maktaduai 2.6 vel thar tur chuan a hmun hectare maktaduai 3 vela zau
a ngai a ni. Kangdamdawi Bio-diesel man hi Diesel pangngai man aiin a tlawm zawk a ni.
Mi tam tak rilruah chuan kangdamdawi hmun siam vak mai chu a ngamawm lo viau mai
thei a. Teak leh Tung hmun siam ang lekin a hralhna a awm lo ang tih hlauhawmna a awm thei a.
Mahse, Teak leh Tung hmun siam nen chuan a inang dawn lo a. Kangdamdawi hriak chu tunah
hian Indian Railways leh Indian Oil Corporation (IOC) ten an lei duh reng a. Anni lo pawh
Company lian dang an awm a, a hralhna (Market) nei chiangsa a ni. Buaipui thama tam neih
erawh chu a ngai a ni.
Indian Railways chuan kum 2003- ah khan Kangdamdawi hriak hi Diesel pangngai nena
chawhpawlhin rel engine-ah an lo hmang chhin tawh a. A phurawm hle in an hria a. India rama
Rel tlan Chak ber Amritsar-Shatabdi Express hnuktu engine-ah an hmang chhin a. He rel hi
darkar khata Km 120 chaka tlan thin a ni a. A hnuktu engine Chak lam chu 4000 Horse Power a
ni. Horse Power 4000-a Chak tih awmzia chu Sakawr vanglai 4000 tangrual tha hen tihna a ni.
Diesel hlang hmanga tihkal aiin engine khu a tlemin a ung lo zawk a, a ri a zawi zawk bawk a.
Passenger tan a nuam zawk a ni. An test zawh hnuah chuan Indian Railways chuan India ram
puma rel kawng sir tuakah Kangdamdawi chin khah vek an tum ta hial a ni.
IOC pawhin Kum 2004 atangin Kangdamdawi hriak hmanga siam Bio-diesel an hmang
chhin a, Haryana State Trans-port Bus-ah experiment an nei a. A phurawm hlein an hria a. Motor
siamtu Company lian tak, Daimler-Chrysler (Germany) te, Ashok Leyland te, Mahindra &
Mahindra te chuan Kangdamdawi Bio-diesel chu an motor siamah an test, tha an ti hle a ni.
Kangdamdawi hriak hi Bio-diesel atan lo pawh hmanna a awm a. Khawnvartui angin a
chhit theih a. Stove ah a hman theih a, thil chhum nan khawnvartui aiah hman theih a ni.
Sahbawn leh Mawmbati siam nan a tha em a Varnish siam nan pawh a tha a ni. Damdawi atan
pawh a tha a, zeng leh ruhna nuai nan a tha a ni.
Mizoramah hian khawnvartui hi englai pawhin a harsa em em reng a. Khaw tinah hian
Kangdamdawi hriak hi lo thar tam ta ila, khawnvartui leh gas hmuh harsatna vanga harsatna
zawng hi akiang vek dawn a ni. Khawtin hian an mahni hman tur tak hriak thar thei se a tha
khawp ang.
Department hian tui pump nan Diesel tam tak an hmang ral thin a, Tui pump nan hian
Kangdamdawi Bio-diesel hi hmang ta se, tui pump-na man hi a tlawm zawk hi hmang se, an
generating cost hi nasa takin a tlahniam ang. Mizoramah Diesel litre khat hi Rs.26/- man vel a ni
a. Kangdamdawi Bio-diesel litre 2 man chu Rs.21-22/- vel a ni ang a, power siam chhuahna man a
tla hniam sawt thei ang. Bio-diesel tam tawk kan neih chuan diesel generator tam zawk kan nei
thei ang a, power siam lamah hma kan sawn ang.
Kangdamdawi hmanna hi a tam hle a. A zung, a kung, a tang, a hnai, a hnah, a par, a rah te
chu damdawi chi hrang hrang atan an hmang a. Natna khirh ber- Cancer enkawl nan pawh an
hmanga. A zung leh a kuang te chu a rawng siam nan an hmang a, savun siamna damdawi atan
pawh an hmang ani.
Kangdamdawi tangkaina dang leh chu khuai khawi nan a ni a. A hmun awm na ah chuan
khuai khawi a hlawk a. Khuai tamnaah chuan buh leh thlai dangte an thar hlawk bik thin a ni.
Agro-forestry atan te, ram chhe siam that nan leh lei min tur ven nan a tha vek a. Thing
to duh leh thang chak tak a ni a. Ruahtui tlemna leh hmun ro deuh laiah pawh a tha tho a. Lui
tuiin a kawr kam a eihek thin ven nan pawh a tha a. Thing danglam tak a ni a, zung a ngah em em
a. A zung hian lei a phuar khawm tha bik a ni. Kangdamdawi hi MIP leh IWDP thlai atan pawh
thlan a remchang em em a. Mizoramah hian chhungkaw l,76,134 (2001 cencus) kan awm a.
Chung zinga chhungkaw 100000 vel Chu kut hnathawka eizawng an ni a. Kut hnathawka eizawng
chhungkaw 50,000 velin Kangdamdawi hmun hectare 2 theuh lo siam puitling ta sela. Hectare
khata zauah hian kum khatah kangdamdawi hriak Kg 2,100 thar thei turim mithiam ten an hisap
a. Chutianga chhut chuan Mizoramin kangdamdawi hriak a thar tur zat chu litre 21,00,00,000 vel
a ni ang a. Litre khat Rs.20/- rate-a chhutin a man Rs.420 crores vel a ni ang.
A hriak bakah hian a oil cake hi leitha atana hman theih a ni a. Oil cake man tur chu
cheng nuai tam tak a ni bawk ang a. Tin, Oil herna khawla thawkin mi tam tak ten employment
nghet a awm thei dawn bawk a ni.
Kangdamdawi chin avanga Mizoram sum deh chhuah theih chu tuna Mizoram kum tin
annual plan sum nen a inzat vel dawn a ni. Heng zawng zawng han ngaihtuah hian kangdamdawi
hi chin uar tlak a ni.
ROLE OF GOVERNMENT, PRIVATE SECTOR,
CORPORATION IN COMMERCIALIZATION OF
AGRICULTURE IN MIZORAM
Prof.Lianzela.
1. Sawihawnna:
Ram hmasawn (develop) na atana Agriculture pawimawhzia hi sawi nep chi a ni hauh lo.
Mi thenkhat in Industry lam sawimawi an tum lutuknaah Agriculture/Agriculture Sector sawi
nep phet an tum thin. Hei hi thil dik famkim lo a ni. Agriculture develop loh lutuk na ah industry a
pawng a puiin a develop zung zung theih chuang loh. An ni pahnih (Agriculture sector leh
Industry sector) te hi, inhne reng, inmamawh tawn, kal dun mamawh anni.
Agriculture develop loh lutuk na ah Industry sector atan raw material supply tu a ni.
Chutih rualin industry chu agriculture tana tool/implement or machineries etc. supply tu ani ve
leh thung bawk. lndia in five year plan a neih hmasa ber-First five year plan khan Agriculture
ngai pawimawhin priority sectorah a hmang a, plan hlawhtling tak ni a hriat a ni. plan pahnihna-
Second five year plan khan kothlakin Industry sector priority a pe, Agriculture sector a
hlamchhiah hmak a, Industry ah pawh 'basic and heavy Industry' priority a pe a nih khå! kha plan
kha plan hlawhtling lo tak a ngaih a ni nghe nghe. A chhan ni a lang chu Agriculture lama ram
dinhmun a la that tawk loh vang leh Ram pum dinhmun thlir pawh a basic and heavy Industry
uar kan la phak loh hrim hrim vang ani.
Mizoram dinhmun-Agriculture a kan dinhmun hrechiang tu te kan ni a, vawiina
kalkhawm ngat phei hi chu paper ziaktu ai maha hre chiangtu in ni vek awm e. Zawi zawia
hmasawnna Agriculture ah a awm tih loh rual a ni lo. Tun hma a Agriculture department a tel
/Agriculture department enkawl ni thin, tuna Directorate hrang a awm an awm ta nual a ni tih
hre tu te kan ni hlawm vek. Chutih rualin kan hmasawnna erawh a kai rual mawh hle, tih awm
tak tak (Sorkarin) a tih loh a tam a, atih awm loh tak a tih fo thin lah bo lo. Agriculture
department hi department lian leh pawimawh anih tehlul nen, lehlam zawnga miten dem paha
an sawi ve chu - vawiin ni ah he department hi thiah /tihtawp ni ta thut se loneitu thahnem tham
tak chuan thlaruk a vei hnu pawhin Agriculture department awm tak loh chu an hre mang lo ang
tih a ni a dik tak tak roh ang tih ahlauhawm hle a ni.
Aw le, tun tuma kan ngaihtuah ho tur chu 'commercialisation of Agriculture in Mizoram'
Agriculture in a thar /siamchhuah suma chantir emaw thil thar hralh chhuah zelna lam tiin kan
sawi thei ang. A bikin Mizoram thil thar a ni ang a. He mi chungchanga Sorkar, private leh
pawl/company emaw corporation te pawimawhna chu kan thlurbing tur a ni.
Commercialisation of Agriculture a pawimawh thu hi tun hma lam deuh atang tawh a
sawi rik fo a ni tawh thin. Kum 2000 khan USA leh Canada atangin mithiam rual,mi sawrnhnih
chuang Mizoramah an 10 zin a. An kawppui awm mi mizo zinga mithiam thlanchhhuah
savvmhnih chuangin an 10 thawh puia, anni ho hian Mizoram Ac- tion Research Centre(MARC)
an din ta nghe nghe a.MARC in Mozoram atana thil pawimawh hma lakna hmasa tura an ngaih
pangnga zinga 'Marketing of Agricultural Products' a tel. Hei hi Commercialisation of Agriculture
nen inang a sawi mai theih a ni. Thlai thar/thil thar hralhna kawng dap tih thupuia hmanga
seminar pawh vawi enge maw zat pawh neih a ni tawh bawk.
2. MIPUI LEH SAWRKAR AN PAWIMAWH VE VE: Agriculture lam hmalakna hrim
hrim/tih hmasawn, thil tharchhuah lam chak taka tihpun, tharchhuah deh ral/hralh zung zung
dan etc. ah mipui, Agriculture lam thawktu ngeite an pawimawh em em a. Chutih mek laiin
Sorkar pawimawhna sawi nep chi ani lova; an pawimawh em em reng dawn ani. Mipui
(loneitu/kuthnathawktu) tih theihloh, atin a tin zawn phak loh thil tam tak, entirnan kawng
inkalpawhna kawngpui tha siam (Agriculture link road/potential area connectivity thlengin)
thlai thar lo dahkhawmna (ware house/godown ) siam thlai thar dah thatna (cold storage) siam
thil thar pho chhuah na hmun market / market shed etc atawi zawng a sawiin 'Infrastructure
facilities siam chu Sorkar mawhphurhna a ni. Mimal tan, lo/huan neitu tan an thil thar chhuah
hralhna , State pawn (Ram chhung leh pawn thleng)ah ngaihtuah dan thiam a har thei a, chutiang
dapa tihfel sak pawh Sorkar mawhphurhna tur ni awm tak ani . 'Mizoram loneitute mamawh' tih
Zoram Loneitu (Vol 48, Issue No.2 April- June, 2005) a kan hmuh chu :- Kawngtha, Buh leh
thlaichin theiha leilet leh huan siam (land development), Tui lak leh ruahtui dawn khawl, Thlai
chi, fertilizers, agro-chemicals, leh hmanrua (tools & implements) zawrhna dawr, sum chang thlai
hralhna te an ni. Heng hi Sawrkar hmalakna tur ni deuh vek maiin a lang. Mipui lam leh a tak taka
khawiha thawktuten awmze nei leh hlawk zawk a an\thawh theih nana hmalak chu sawrkar tih
tur ni awm tak a ni. Kawng danga sawiin sawrkar chu 'Facilitator' tur an ni a, hetianga kawng an
sah sak, kawng an sialah mipui a taka thawktute chu chet tawh tur a ni vethung ang.
3. SAWRKAR HMALAK TAWHNA THENKHAT TE LEH MIZORAM IN A HLAWKPUI DAN:
Agriculture Commercialize a nih nan Sawrkarin hma a la nual tawh in a langa, hei hian
direct leh indirect a commercialization of agriculture lam a hmalakna a kawkah ngaih tur a ni
ang. Mizoram chuan State a nih khan Trade and Commerce Department Kum 1987 khan a din
nghal a. Hei hian agriculture lam chauh ni loah, huam zautakin a hming vuah ang taka hma la tur
a ruahman a ni. Mizoram sawrkar Plan docu- ment in a sawi dan a Trade and Commerce
hmalakna tur/thawh tur te chu :-
a) Promotion and regulation of Trading in Mizoram.
b) Agricultural Marketing.
c) Regulated Markets.
d) Establishment of Market yards and Trade Centres.
e) Border Trades and others.
Trade and Commerce Department in vawiin ni thlenga a hma lak dan kan hre tlangpui
vek a, duhthu a sam lova, a tih tur tarlan hrang hrang a bawhzuina ah chu chu a tihlawhtling ta a,
hei hi a achievement a ni tih tur vawiin thlengin a vang hle. Tu mawh tak ni maw, a dintu sawrkar
in hnathawk thei lovin a siam nge, department a thawktute an competent lo tih chu mithiam ten
la rawn chhang teh se.
MIZOFED Sawrkar in a din khan mi tam tak lo beisei leh ngaihdan chuan an ni hian
Mizoram thil/thlai thar chhuah hralhna lamah te hma la in, State pawn a hralhna tur te pawh dap
turah an ngai a. Mahse rin loh ang takin dawrkai leh sumdawng dangte tih theih tho a hma la in
phailam thil lo zawrhsak chu hna ber nita maiin a lang. An tih awm taka ngaih an tih tak loh
avangin loneitute tan hlawkpui leh hma tangkai vak ngaihna a awm ta lo a ni ber mai.
Ni 22.2.1990-ah Mizoram sawrkarin sum chang thlai hralh dan tur ngaihtuahna a nei a,
ruahmanna siam tura mithiam rawih a remti nghe nghe a. 1991 khan Planning Commission
rawtna zawmin Marketing Plan siam turin Dr.J .K.Ba1thakur a ruai a. A ni hian Project Report a
siam chu, chu chu Mizoram sawrkarin a pawm hnuah a bawhzui tur Task Force pawh din nghal
ani. Bul tan nan Planning Commission in Rs.5 crore a pe nghe nghe a. Engemaw chen kalpui anih
hnuah tihpuitlin lohin a zu zi ral leh ta mai niin a lang.
He mi hnu hian ni 26.2.1993-ah Mizoram Agricultural Marketing Corporation (MAMCO)
din a ni ve leh a. MAMCO hi Mizoram pawn lama hralh tur thlai thar awmte hralhna tur
ngaihtuahtu tur leh hmalatu atana din a ni. MAMCO share capital hi Plan document-a a lan dan in
cheng vaibelchhe sawm a ni. An ni pawh hian vawiin ni thlengin achievement tak an la siam lem
lo hle. Eng vang tak ni maw?
Kum 1996 November thlain Mizoram State Agricultural Produce Marketing (Regulation)
Act, 1966 siam a ni a. He Act tlawhchhana siam tur Marketing Regulation (General) Rules 1996
pawh siam nghal ani. Heng dante hmang hian Marketing Board leh Marketing Committee-te siam
tur a ni. An ni hi Agricultural Marketing enkawltu leh hmalatu atana ruat an ni.
Mizoram chhunga Wholesale leh Periodic Markets siam dan tur Master Plan siam a ni a.
Mizoram chhunga hmun hrang hrangah Wholesale/Periodic Market siam tura ruahman a ni.
Ni 21.1.1994 khan Indo- Myanmar Border Trade Agreement sign a ni a. Champhai kal
tlanga Border Trade nei tura kalpui chhoh zel a ni. Bangladesh ram nena Border Trade neih dan
tur pawh ngaihtuah mek zel a ni. Please Accord 1986-ah Border. Trade hi hetianga ziah lan a ni :
"Border trade hi locally produced of grown agricultural commodities could be allowed under a
scheme to be formulated by the Central Government, subject to international arrangement with
neihbouring Countries", Hemi bakah pawh Mizoram atanga Foreign Trade (export/import) tih
theihna turin Central Government in Demagiri (Tlabung) leh Champhai an rawn ruat tawh.
Government of India, Ministry of Finance Notification No.63/94 customs (NT) dated 21. I I. 1994
hmangin Champhai leh Tlabung kal tlangin Export leh Import min phalsak tawh bawk.
Heng zawng zawng bakah, kan hriat angin, Mizoram sawrkarin Task Force dina MIP an
siam chhuah takah khan MIP Marketing Board a siam tel a nih kha. Marketing Plan pawh fel takin
a duang tel nghe nghe a ni.
Commercialization of Agriculture Chung changa sawrkar hmalakna sawi mekah sawi lan
awm chi thenkhat a la awm nual thei ang - entirnan Food Park chhingchhip a mite khi heti lam
hawia din niin a lang a. Juice concentrate a, chu chu tha taka packed/packaged-a thawn chhuah
tur a petu) a ni ang a, godrej company in a processing' etc. an ti ang. Hei hi hmalak mekna a ni.
Tun hnaia sawi hlawh leh lar ang reng tak Mizoram Organic Farming Bill 2004 'passed' a
nih pawh thil chhinchhiah tlakah ngai ila. Hei hi thil thar (production) tihpun nan leh foreign' a-
hralh a tlak nan tangkai tur a beisei leh ngaih a ni. Mahse hetah ngei pawh hian kan ar khaw thim
dai deuh em? Organic Farming kan tih mek laiah hian thlai zawng zawng/lo leh huan zawng
zawng kawh tir kher a tul em? A nihna tur chin, a huam chin siamfel a tha lawng maw. Kan tih fel
thuai loh chuan kan hlawkpui tura kan ngaih hi kan chhiatpui hlauh mai thei a nia.
Tun hma lama sawrkar hma lo lak tawhna Jhum Control Garden Colony. NLUP ang chite
pawh kha Commerciali- zation lam hawi a hmalaknaah a ngaih theih ang.
A hma lama tarlan tak ruahmanna te hi tha tak vek an ni a, amaherawhchu, a tam zawk
chu tihpuitlin loh an la nih hlawm avangin Agricultural Marketing leh Commercialization of
Agriculture lamah eng kan la ang thei lo a ni ber mai. Sawrkarin bul a han tan uk a, a hlawhtlinna
awm hmain a pamtul san kan ti dawn nge, a beng khawn lo leh tlat thin. Sawrkar hian
tihhlawhtlin tum tak takna (Will Power) nei lovin a ti mai mai em ni tih awl tak a ni.
Agriculture Department in Cold Storage a neih hmasak ber (?) Sihphir a mi pawh a tir
phat atangin ahman theihloh nghal a, action lakna pawh a awm hriat a ni lo. Tun thlenga Cold
Storage kan neih pun dan, Ware House kan neih pun zel dan, a thlen khawmna Wholesale market
leh a zawrhna retail market kan neih dante hian duhthu a sam lova- sawrkar a muthlu, a
mualpho deuh niin a lang. Agriculture hnuai a ni emaw, department dang hnuai a ni emaw
Central Sponsore Scheme/NEC Scheme atanga thil kan tih leh hna kan thawh chhui leh zir chian
har lutuk te hi thil fel lo, enfiah ngai tak a ni.
Commercialization of Agriculture tih hian a hralhna zawn ngawr ngawr chauh a tum tur
niin a lang lova. Thar chhuah tihpun, dah khawmna siam tam, dah/vawn thatna (Cold Storage)
Siam, link road/potential area connectivity neih that, 'input' lam tih that a tih hmasawn, etc. a
huam vek a ni. Hetah hian a dik taka kan sawi dawn chuan Sawrkar hi a che nep lutuk, a che chak
lo lutuk a ni. He mi ti chiangtu pakhat Chu Mizoram Net State Domestic Product (NSDP) a
Agriculture Sector in a contrib ute dan hi a ni. Sector dangin NSDP a an contribute nena khaikhin
chuan Agriculture Sector contribution chu a sang ber a, 26% vel ni a ngaih a ni. Mahse thenawm
State (N.E State) danga Agriculture Sector contribute dan nena khaikhin erawh chuan Mizoram hi
kan hniam ber tlat.
Agriculture lama tharchhuah (product)/productivity) ti pung turin tuilak (Irrigation)
lama chet nasat a ngai. Mizorama potential land awm atanga chhuta 90% vel lai hian irrigation
(proper irrigation) an la nei lo tih a ni! Heng zawng zawng hian sawrkar hmalakna leh chetna a la
tawk lohzia a ti lang hle lo maw?
Agriculture hi mechanise pawh sawi a ni tawh thin. Tractor leh Bulldozer leh thil dang
dang department in sum senga a lei, buh leh thlai thar ti tamtu atana hman tangkai tur in beisei
ang in rah tha a chhuah lo tlat thin. Department in Bulldozer a neihte, tractor a neihte hian a
thawhtur, loneitute chhawr tangkai tur aiin 'thuneitute' ta tur thil a ti tam a, pawh pen nasat a ni
tih hi mipui lam hriat dan a ni. Tun hnaia thingfanghma leh thil dang, market nei tha sa ang
inchintir tura hmalakna ah pawh sawi neuh neuh, a neisa milian leh thunei thei lam vulhna tama
sawi a ni tlat! Hetianga thil a kal a nih tak tak chuan tun hma ang tho in fail leh a hlauhawm.
Chuvangin sawrkar leh department te in X ray a ngai. A dik lo siam that a thlak thleng a ngai.
Grassroot people leh stakeholder te aw ngaihthlak a ngai. Khawl leh hmanrua, thil kan lei dan leh
hman dan bihchian a tul. Khawl leh Imanrua kan neihte hian an tih tur an ti em? An thawh tur dik
tak an thawk em etc. zirchiana bih ngun a tul tawh khawp lo maw?
Hma lakna dang sawi Ian awm chi chu A.H & Vety hmalakna, Animal Feed Plant Siam te,
tun hma deuh a Saitual a Chini herna (Khansari Plant) ti a hriat te kha kan ti thei ang. Khansari
Plant kha chu a tiltiak ta tih kan hria a. Animal Feed Plant pawh hian beisei angin, Vaimim,
Bekang chingtu ten an bawh mang lova, 'marketing' lamah a pui vak tlat lo. Eng vang tak ni maw?
PRIVATE SECTOR LEH CORPORATION CHUNGCHANG: Privatization khawvelin a uar
chhoh mek leh India ramah ngei pawh uar telh telh mek a nih lai in Mizoram chu khawvel kal
mek loh dan zawngin kan kal thung niin hriat. Education lamah 'Privatise' kan uar ve hret hret a,
damdawiin siam (run) leh Bus leh Sumo service leh Printing Press ah Private an che leh deuh a,
heng bakah hi chuan private lam chet uar aiin sawrkar la chet tir, sawrkar kan la tum ngat ngat ni
berin a lang. College-ah te ngei pawh, private a din, deficit a chho tawh, tha leh ngél nghet fu fu a
lang tawh pawh sawrkar (provincialise) tir ngei tumin kan bei ngar ngar a nih hi.
Agriculture lam,commercialization of agriculture lamah pawh Sawrkar tih tir, sawrkar
chet tir ngar ngar hi kan tum dan ni mai in a lang. MIZOFED, MAMCO MIFCO etc. te leh
Agriculture lam ni lo, ZIDCO, ZOHANCO, ZENlCS-te pawh hi Public enterprise/public sector
undertaking tih lam hawi, sawrkar enkawl a kal an ni mai a, tuna MIP Marketing Board ngei
pawh hi Sawrkar hmalakna a ni. Kan sawi lan tak bakah sawrkar department enkawlin State
Trading Scheme te, Mizoram StateTransport te, Mizoram Khadi and Village Industries Board
(MKVIB) te an la awm a. Tin, Co-operative Society te a la awm bawk.
Eng pawh nise- tunlai khawvel hawiher mila thil kan thlir a kan kal ve a hun tawh khawp
a ni. Sawrkar in a 'run' thil hi a hlawk mawh a, efficiency an tlachhama 'sumthuninu' an ni duh.
Hemi tichiangtu leh thil vanduaithlaktak chu a chunga tarlan takten hlawkna tel tur an thawk
chhuak tlat lo hi a ni. Comptroller and Auditor General of India (CAG) Report 1999-a a lan dan
chuan sawrkarin a seng a, hlawkna a tello mai ni lovin a sum hloh tling khawm chu Rs. 1,
12,60,000/- a tling. Kum 1997-98 chhung khan MST in Rs 67,100,000, a hlohv, nitin Rs. 1,80,000
zel hloh ang a ni! Hetiang a nih avang tak hian 'privatise' uar tur tih ani. Mizoramah pawh
privatise kan uar a tul MAMCO, MIFCO Animal Feed Plant leh a dang dang pawh in engemaw
chen hma an la a ni thei, 'infrastructure' an bun tawh ang ang 'private' in an rawn hman tangkai a
an chet a hun tawh khawp mai. Processing lam a ni emaw, Cold Storage (a vawn that lam) a ni
emaw, a hralh chhuah lam leh a dang dangah Private Sector/Company an chet vat vat a hun tawh
a, a tha ber bawk ang. Mizoram thilsiam (made in Mizoram) ang chuan 'bamboo shoot' ani emaw
'passion fruitjuice' a ni emaw, meat processing etc. ah hralhna market a vang duh mai thei. Mahse
heng ang chi ah pawh Company larsa leh tha te nen thawhho a nih chuan tha zawk leh hlawk
zawkin a thawh theih ngei ang. Marketing lamah pawh harsatna tam tak a pumpelh theih ang.
Commercialization of Agriculture chung changah a ti tu tur sawrkar, private emaw
corporation emaw pawh nise, thil pawimawh em em chu 'efficiency' a ni. Tunlai khawvel hi
'Globalise Worlds' tih a ni a. Globalization avangin khawvel pumpui hi 'Market' ani ta vek mai a,
kan thilthar/ siam chhuah a that a, hralh tlak a nih phawt chuan India ram mai ni lo, khawvel
pum pui hi kan market a ni. Chutiang chiah chuan sumdawnna a min el (compete) tu pawh
khawvel pum mi an ni. Mizoram sawhthing chuan India ram sawhthing mai ni lovin China leh
khawvel danga sawhthing an tharchhuah apiang kha a 'compete' a ni. Chutiangin, Mizoram
rawtuai (bamboo shoot) chuan a tin a siam a ni emaw, thil dang deuh a siam pawh nise. China leh
ram dang rawtuai thawn chhuak ve te a 'compete' tur ani ang. Chutiang zelin thil dangah pawh.
A ti tha leh thiam, chang hria apiang an ding chang dawn 'Survival of the fittest' a nih miau
tawh avangin.
Mizoram a kan 'Cost of production' sang lutukte, transportation cost sang lutuk te,
salesmanship kan la nei chau lutuk etc. te hi commercialization ah chuan a hnawksak hle reng
dawn a ni. Advertisement lamah kan tlan chak a tul hle ang a, eng kawngah pawh professional-
ism a hma sawn a tul hle bawk ang. Enterpreneurship lamah pawh tan kan lak a tul hle dawn a ni.
Engpawh nise, Private sector hlawhtling tak tak sawitur, India ram leh hmun dang
dangah a tam a. Corporation ti tha leh hlawk tak tak sawi tur pawh an awm . Engvangin nge kan
ram Mizoramah pawh an that loh bik ang ? Hei hi chona (challenge) ah ngaih ngei tur a ni dawn
lawm ni?
Awle, kan sawi tam ta hle a. A tawp nan a kan sawi lan duh chu hei hi a ni. Com-
mercialization of Agriculture in Mizoram chungchangah Govemment a pawimawh a, tih tur
pawimawh tam tak a nei. Chu chu a hma lama kan tarlan nual tawhah a chiang thawkhat tawh.
Sawrkar tih tur leh mawhphurhna hmasa chu infrastructure facilities siamsak/pek a ni. Hetah
hian a tih tur a ti ngei ngei tur a ni. Dan siam leh zam thleng pawhin a tih tur taima leh sincere
takin a ti tur a ni. A thil tih reng reng hlawhtlin tak tak tumin a ti tur a ni.
Hetianga infrastructure facilities awmsa ah private sector/private enterprise an che ve
tur a ni. Corporation ang pawh a chet a nih dawnin, efficiency tak leh sincere takin an che tur a ni.
Khawvel ram danga mite tih dan en in, an mahni elpha leh tluk ngei turin thil an ti ve tur a ni.
Privatisation hi tunlai khawvel kal phung anih avangin Mizoram pawhin kan kal Phung tur ni ve
tawh awm tak a ni !
SCOPE AND POTENTIALS OF COMMERCIALIZATION
OF AGRICULTURE IN MIZORAM
C . Lalzarliana
Project Director
MIP Executive Authority
1. INTRODUCTION : Mizoram hi 21.087 Sq.Kms. chauha zau a ni a. Rural Area (Thingtlang
khua ten) 20,761 Sq.Kms. a huam laiin Urban Area (Khawpui) huam chin chu 323.27 Sq.Kms.
chauh a ni. A ram hi tlangram a ni a, leileta tiam theih ram zawl chu 60,000 Ha. vel chauh awma
hriat a ni. Ruahtui a dawng tha hle a, kum tin 2,0002,500 MM-a tam a dawng thin. Kumtluanin
boruak anuam hle a, a lum lai chuan 340°C vel a ni a, a vawh lai erawh chuan 90°C te a ni thin.
Mizoramah hian khaw 700 vel a awm a, chhungkua 1,43,578 vel kan awm a. Chung
zingah chuan loneia eizawng chhungkaw 74,576 (51 .87%) vel an awm a. Thingtlang loneia
eizawng (Jhumia family) 64,539 (86.61%) an awm a. Kum tin tlang lo atan ram 42,447 Ha. vel
hman ziah a ni a, heta tang hian buh pawh 72,181 MT (l .66 MT/Ha.) vel thar chhuah a ni thin.
Leilet (WRC) atan 15,749 Ha. vela zau hman a ni a. buh pawh 42,449 MT (2.69 MT/Hq.)v91 thar
chhuah thin a ni bawk.
Mizorama chengte hian Pathian malsawmna kan dawng hle. Chanchin Thain khawvel
eng hmu pha turin min chawi kang a. zirnaah hma kan sawn a. kan khawsak a sang a, tunlai
khawvel hmasawnna kan tem ve a, kan duh leh mamawh a tam a, eitur tha, chenna in tha,
bungraw rha te kan duh a. Telephone, TV, Computer, Motor etc. te chenin kan mamawh a.
lnternet hmangin ram changkanga chengte kan kawm a, an tih dan leh duhdan te kan zir nghal a.
Zaithiam, inkhelthiam leh lemchan thiam te kan ngaisangin kan buapui hle a. Kah thawhchhuah
zat chhut lek lova intihhlimnä atan inkhawhral kan ching a. Chu chu thenkhatin sumdawnna
(Business) atan an hmang a. Kan sorkar laipui lah hian nu leh pa chan chang takin Grant chi
hrang hrang min pe a, chu chu awlsam taka hailuh tumin kan inchuh a. Contractor tam tak an lo
chhuak a, awlsam taka sum hmuh tumna rilru kan thinlungah a piang a. Kuthnathawh zahawmna
a tlahniam a, leilung hausakna hai chhuah tang tang ai chuan boruaka sum leng vel zawn kan
intihhmuha. Hei hian kan economic dinhmun chu ‘Tiau Vut Chunga in Ding' ang maia nghet lovin
å siam ta a ni. Kan sum hna rber chuCentral Grant a nih avangin kutdawh thiam apiang hruaitu
thaah Kan ngai a. Kan silhfen, insakna bungrua leh eitur chenin phai lam atanga lakluh vek a ni a.
Thilsiam chhuah leh tharchhuah kan neih tlem avangin kan pawisa hmuh chhun ang ang pawh hi
phai lamah kan vawm liam nghal zel a. Kan rama chambang sawi tham a awm lo. Hetiang hi a nih
reng chuan central puihna a tawp hun chu kan retheih hun tur a ni a, kan inngaihtuah harh thuai
a, kan ram leilung hausakna leh kan thiamna ngei hmanga sumhnar nghet neih kan tum a hun ta.
Mao Tsetung-a chuan, "Chiangkaisek-a chuan sangha ei dan a zirtir che u a, kei chuan
sangha man dan ka zirtir dawn che u a ni." a ti a. Nawmchenna chu retheihnain a zui thin a,
thawhrimnaa innghat hausakna erawh chu a tlo thin tih hriain, kan ram leilung ngeia innghat
hmasawnna nghet leh tlo kan neih theih nan kan Agriculture hi Commercialise a ngai ta a ni.
2. COMMERCIALIZATION OF AGRICULTURE: Agriculture hian thlai chin, ranvulh, sangha, khuai
leh pangang khawite a huam vek a. Vawiinah erawh chuan thlai chin lam (Crop Husbandry)
chåuh kan luhchilh dawn a ni. Kan thlai chinte a hlawk thei ang bera thar chhuah a, suma chantir
tura man man taka hralh hi Commercialization of Agriculture tiin a sawi theih mai awm e.
Loneituin thlai a chin dawnin a lovah chuan eng thlai nge thar tam thei ber ang a, hralh sum atan
engnge hlu ber ang? tih a ngaihtuah hmasa phawt ang a, thlai enkawlna atana tul zawng zawng a
chhut chhuak vek ang a, heng thlai thar hlutna zawng zawng atanga enkawlna man te paih vek
hnuä a hlawk ber tur thlai a zawng chhuak ang a, chu chu a ching tur a ni.
Entirnan:
2.1 Ram (WRC) area 1.00 Ha. azauah Panjab buh kan ching a. Kum khatah 21 quintals kan
thar chhuak a. Chu chu Rs. 1,000/- per quintal in kan hralh chuan a man zawng zawng chu
Rs.21,000/- a lo ni a. He ramah vek hian Basmati Rice kan ching a, kum khatah 19 quintals a lo
thar chhuak a, chu chu Rs.3,000/- per quintal in kan hralh a, a vaia man chu Rs.57,000/- a lo ni
ang. Buh thar chhuah chu tlem zawk mahse, a man a tam zawk avangin Basmati Rice chu a hlu
zawk hle a. Pawisa a chantir hnua a man intamhleihna hi Rs.36,000/- lai a lo ni a, chu chuan
chhungkaw mamawh dang tam tak leina a daih dawn a ni. Mahse, he buh tui zawk leh man to
zawk hi hralh lova kan eiral mai si chuan a hlutna a awm chuang lovang. Chuvangin kan thlai thar
chhuah hlu zawk hi kan hralh ang a, chu chu kan eitur dang lei nan leh thil dangah hman kan zir
zawk tur a ni.
2.2 Chu ram vekah chuan buh thar rang chi ching phawt ila. Buhseng hnuah thlasik thlai -
Alu, Purun, Zikhlum, Brocoli, Bean, Antam, etc. ching ila. Heng hi hralh chhuah vek phei chuan
cheng tam man a tling thei a. Loneitu chhungkaw tan sum leh pai dinhmun nasa takin a
chawikang thei ani.
2.3 Ram thenkhatah chuan thlai hlu leh man to chi - Aromatic leh Medicinal Plant te ching
ila, buh ai chuan hralh sum atan man an man bik a ni. Heng thlai hlute hralhna man hian buh leh
thil dang tamtak a lei chhuah theih a ni.
2.4 Kan thlai chin te hi mithiamten uluk taka Research an beih hnua recommend an siam
zulzuia enkawl thin ni se, a thar tha in a hrisel ang a, hralh pawh a nuamin a man pawh a sang
zawk em em dawn a ni.
3. IMPORTANCE OF COMMERCIALIZATION OF AGRICULTURE: Mizoram Economic innghahna hi
aderthawng rih hle tih loh rual ani lo. Central sorkar atanga tanpuina kan dawn hi kan innghahna
bul ber chu a ni deuh mai rih a. Sorkar hnathawk hlawh daih tur pawh Revenue kan la nei lova,
kan ram leilung hausakna ngeia innghat hmasawnna kan la nei hek lo. Kan Insakna hmarua te,
silhfen te, motor chi hrang hrang te, ei leh in tur lamin kan state pawn lam atanga lak luh vek a ni
a. A leina tur pawisa pawh Central-in min pek chawp a la ni leh nghal. Central sorkar-in duat taka
min la enkawl lai hian kan harh chhuah a, kan ram leilung atang ngeia hauhsakna nghet neih kan
tum a ngai a ni. Sangha chu kan man khawm teuh phawt chuan, a ei dan chu inzirtir ngai lovin
kan thiam chawp mai thin. Tuna kan ram dinhmun hi chu nawmchen kan zir hmasa a, thawk
chhuak tura hrehawm tuar erawh kan peih si lo. Kan ram leilung atang ngeia hausakna hai
chhuah dan zir phawt a ngai a
Mizoramah hian rangkachak, tuialhthei leh thil hlu eng ang nge awm kan hre lo. Mahse,
kan leilungah hian thlai chi hrang hrang a tha duh hle a, hei hi Pathianin kan rohlu ber,
rangkachak khur aia hlu min pek chu a ni. Dutch-ho chenna Netherland ram chu Mizoram let
hnih vel zet chauha zau a ni a, 20% chu tuifinriat aia hniam a ni a fur tui lianin a ram zatve aia zau
a chim ziah thin. Thalah vur tui lianin a tibuai leh bawk si a. "Dutch-ho hna ber chu tui lian nena
indo a ni," tiin an thenawm ramten nuihza siamnan an hmang thin. Mahse, Pathianin a pek ram
an neih chhun a ni tih an hria a. 'Kan economy chu kan ramah ngei a inghat tur a ni' an ti tlat a.
Tuifinriat tuite chu lei chhun pawnin an hung a, a chhunga tui an pump chhuak a, khawmual an
siam a. Chutianga tuifinriat khawmuala an siam chu 1,60,000 Ha. chuang lai a ni tawh a. Harsatna
nasa tak tawn tlangin an ram leilungah chuan thlai chi hrang hrang an ching a. Ram danga thawn
chhuah turin Tomato, Alu, Wheat, etc. an thar teuh a. Pangpar chi khat Tulip hi Turkey atangin an
la lut a, an ching pung a, tunah chuan khawvela Tulip thawn chhuak tam ber ram an lo ni ta.
Pangpar chi hrang hrang uartakin an ching a, Flower Auction Centre lian pui pui an siam a,
pangpara sumdawngtu ropui ber an lo ni ta. Sum hmuhna dang neilo mahse, an pangpar zawrhna
leh thlai thar atang ringawt pawh khuan ram hausa tak chu an ni thei reng reng tawh a ni. An ei
khawp chauh thar an tum lova, an ram sum hnar ni turin thlai leh pangpar te an thar chhuak
zawk a ni.
Keini chuan kan eitur atan chauh buh leh thlai kan ching a, kan thar chhuah chauh kan ei
thin. Ei leh bara intodelh ringawt tum ahun tawh lo. Kan thlai thate hi sum hnar tha leh
Economics Development lungphuma hman kan tum a hun ta. Kan hausakna leh hmasawnna te hi
kan ram leilung ngeia innghat a nih chuan hnam zahawm kan ni ang a, tuman min hmusit thei
lovang. Ram rethei an zahawm ngai lova, pur chaw hnam an huaisen thei lo. Kan ram leh hnam
humhalhna tha ber chu leilunga innghat hausakna nghet neih hi a ni. Chuvangin kan ram
Agriculture hi Commercialise a pawimawh ta hle a ni.
4. SCOPE AND POTENTIALS OF COM- 4. MERCIALIZATION OF AGRICULTURE IN MIZORAM:
Agriculture hi ei chawp dapna ang leka kan ngaih thin avangin kan ngai pawimawh tawk
thin lo. Ram changkang apiangin leilung hlutna an hria a, Agriculture an ngaisangin an
ngaipawimawh thin. Red Indian-ho kuta a awm lai chuan America ram khu ram thim leh
changkang lo ber pawl a ni. Mahse, Sap hovin an han luah a, rei lote chhungin an ram Agriculture
Development chu a thang zawk mai a. An economics dinhmun a that avangin khawvelin a chung
en lar ta mai. USSR pawh ropuiin chak hle mahse, an economics dinhmun a that loh avangin an
dingnghet zo ta lova, ralthuam tha nei mah se, economics-a indonaah USA an ngam lo a ni. Israel-
ho pawhin Independent an hmuh veleh an ram leilung hausaknaa innghah tumin nasa takin an
bei a, tunah chuan an thlaler ram zawng zawng pawh thlai hringin a khat zo ta. An ram a zim
avangin ram dangah farm siamna tur zawngin an vak kual a, Mizoram thleng pawhin an lo kal a
nih kha. Farm siam hlawkzia leh hlutzia an hre chiang em a, chuvangin mithiamte chuan,
'Farming is Business " an ti reng a ni. Sumdawnna nghet leh hlawk ber kan hre chiang har hle a.
Mi rethei leh hnuaihnung zawkte tihturah kan dah a, ram hauhna atan chauh farm kan siam a,
Agriculture lam hawi a nih chuan a thlawna dawn vek kan tum thin. Thlai enkawlna leh farm
siamna atan insenso kan hreh hle a, kan second hand thinna leh ennawm enna atana kan senso
zat chauh pawh hi lo lamah hian sengso phal ila kan Agriculture chuan a that phah ngei ang.
4.1 Scope : Mizoram leilung leh sik leh sa te hi thlai chi hrang hrang tan a tha hle ani. Kan
ram leilung hi hetiang hian hmun li (4) ah then a ni a.
4.1 (a)Cool and Temperate Zone: Hei hi tlang chhip sang lai leh tlang pang awih tlan hmun a ni
a. A lei chu lei buang dum lam atanga buang eng deuh ani, Lei tak hi apawn lang a; tlak lei, lei thur
leh lei tha (Organic Matters) a tam Phosphorus leh Potash erawh a tlem hle. Hetah hian far leh
thing hnah tlakawlh lo chi a tam a. Temperate Crops chinna atan he hmun hi a tha hle a ni.
4.1(b)Cool, Mountain Climate: Hei hi Temperate Zone hnuai tlang pang awih zal deuh lai a ni a.
A lei hi lei buang atanga buang eng lam a ni. Lei tak hi a thuk lutuk lova, a thawlin Organic Mat-
ters a tam a. 'Phosphorus leh Potassium a tlem hle. Thing hnah hlai thala tlakawlh chi a tam deuh
ber. He hmun hi thei huan siam nan leh thlai chin nan a tha
4.1(c) Hot, Monsoon-Rain Climate: Hei hi tlang bul thut lam ram awih zal leh ram rem tak a ni.
Lei sen buang atanga eng buang lam ani ber a. Lei tha leh dum, Organic Carbon tam tak awmna
leh lei thur lam deuh a ni . Phosphorus a tam a, Potassium erawh chu a tlem thung. Thing chi
hrang hrang leh Mau chi hrang hrang a tam hle. He hmun hi Terrace siam nan a tha a, tui lak
remchang a tam a, Thlai leh thei chi hrang hrang siam nan a tha hle.
4.1(d) Alluvial Soils: Hei hi tlang bul thut, luikam ram zawl hmun a ni. Lei tak a thuk a, tiau leh
tlak lei inpawlh a ni a, lei thur lam deuh, Organic Carbon tam tak leh Phosphorus leh Potassium
tam vak lo awmna a ni. Lei dum atanga a eng buang a ni a. A lei hi athain thlai tan a tha hle. Thlai
that duhna hmun leilet siamna atan remchang tak a ni. He tah hian ram zawl a tam a, WRC (leilet)
siam nan hman a ni deuh ber a. Buh leh thlai chi hrang hrang a tha duh hle a ni. Kan ram leilung
chi hrang hrangte leh sik leh sa te hi thlaiin an ngeih hle a. A leilung mila thlai chin tur kan zawn
chhuah thiam a, kan enkawl that chuan kan ram thlaite hi innghahna tham khawpin a thar tam
ngei ang.
4.2 Productivity of Crop: Kan rama thlaite hi ram dang ngaihtuah chuan an la tharhlawk lo hle.
Kan leilung chhiat vang nilovin enkawl danin a zir loh vang zawk a ni. Kan rama thlai tharte hi alo
hlawk theih nan hengte hi kan hriat a pawi mawh:
* Thlai ngeih tur ram thlan thiam.
* Thlai chi tha/hrisel thlan tur.
* Ram leilung uluk taka buatsaih tur.
* Organic Manures leh Fertilizers te thlai, mamawh ang tawk pek tur.
* Thlaiin a mamawh tawk ang zelin tui pek thin tur.
* Natna leh Rannung lakah ven ngun tur.
* A hun takah senga uluk taka dah that tur.
4.2.1 Marketable Surplus of Crops
Mizoram leilungah hian hralh chhuah tlak khawp thlai thar chhuah theih a ni a. Kan nitin
eitur khawp chauh buh leh thlai dangte thar chhuah a tawk lo. Kan ram leilung leh Sik leh sa a tha
dub bik thlai kan zawng chhuak ang a, a tam thei ang ber tharchhuah kan tum tur a ni. Kan thlai
hralhna man chuan buh leh thil dang kan lei mai tur ani.
Entirna: Sihphir khuaah chuan Iskut a tha duh hle a. Iskut an ching teuh mai a. A hralhna man to
lem lo mahse an thar tam hrim hrim avangin an lei chhuak hnem hle a. Iskut hralhna pawisa chu
buh leh mamawh dang lei nan an hmang mai a ni. Hetiang hian Hortoki khua chuan Hatkora,
Kawrtethawveng khuain Serthlum, Vairengte-in Kuhva, Hnahlan-in Grape, Baktawng-in Balhla an
Ching teuh mai a, kum tin Rs. 1,00,000/- Chuang thlai hralhna man tel an awm teuh mai a. Heng
hi Buh leh thil dang lei nan an hmang a. Engemawzat an la dah tha thei leh nghal a ni.
4.2.2 Important Commercial Crops :
Suma chantir atan thlai chin tur tha, Mizorama tha duh si kan hmuh chhuah a tul a. Thlai
Chu tha duh hle mahse, a hralhna a awm that loh chuan awmzia a nei hran lova. Tuna kan ram
thlai hralh suma chantir atana chin tlak zualte chu .
* Basmati Rice, Onion, Tomato, Alu, Hmarcha, Chhawhchhi, Thlasik Thlai - Brocolli, Bean,
Antam etc. Tel Antam, Iskut, Hatkora, Grape, Red Oil Palm, Sawhthing, Aieng etc,
4.2.3 Potentials : Mizoramah hian thlai chi hrang hrang tha takin a thar theih a ni tih kan sawi
tawh a. Heng thlaite hi man man tak leh awlsam taka hralh chhuah dan kawng kan zawn a ngai a.
Lo neitu pakhat chuan, "Thlai chin dan min zirtir mah ula, a hralhna tha a awm loh chuan kan
zawm chuang lovang. Market thatak min siamsak ula in rin aia tam kan thar thei ang, " a ti a, a ti
dik thawkhat hle. Sawhthing man a that deuh chuan kum lehah kan ching uar sauh a, kan thar
teuh mai a. Iskutpawh to lemlo mahse ahlawma hralhna a awm avangin a chin theihna hmunah
chuan an ching uar hle a. Thar chhuah a tam avangin a man pawh an tel tam nge nge a ni.
4.2.4 (a) Market Potentials: Market chu a leitu leh hralhtute thlai inlei sak tura an
intawhkhawmna hmun a ni. Economic term-ah chuan thil leitu leh hralhtute hlawhtling tak leh
awmze nei taka hruai khawmna hmun leh hruai khawmtu hi Market tia sawi a ni a. Market hi A)
Thil thar chhuaktu /siam chhuaktu tam dan (numbers of producers) leh B) a hun (time) a zirin then
hran a ni.
A. Number of Producers: Thar chhüaktu tam dan a zirin hetiang hian Market hi then a ni.
i) Perfect Market: Thlai zuartu leh leitute an tam bawk a, thil inang tlang an zuar a, a
thlawna tel theih a nih a, Thlai zuartu leh hralhtuten market condition an hre tlang vek a, market
pumpui a thil rate a inang tlang vek ani. Competitive Market tiin an sawi bawk a. Hetah hian thlai
thar tuten a man an tela, aman an chhiar a. Mimal in a rate an thunun thei lo.
ii) Monopoly Market: Hetah hi chuan thil hralh chhawngtu pakhat kutah market hi a
innghat a. "Thil zawrh tur lakluh leh a rate chungchang pawh a duh dan ang vekin a kaltir a.
Midang rawn tel ve tur an awm thei lo.
iii) Imperfect Market: He market-ah hi chuan thlai thartu tam takin an duh ang ang thlai
man inang lo zungin an zuar a. Hei hi hun rei lote (short term) atan chauh a tha a ni.
iv) Oligopoly Market: He tah hi chuan thlai thar chhuaktute an tlem a, thil inang tlang emaw
thil chi hrang hrang emaw pawh zawrh pawlh a ni. e.g Sugar, Cement, Steel Industry, Car, Re-
frigerators, Scooter etc.
B. Time:
i. Very short period Market.
ii. Short short period Market.
iii Long short period Market.
iv. Very long period Market Or Sacular period Market.
4.3 Equilibrium Price : Mizoramah hian thlai thar hralhna (Market) hi a awm thalo niin kan
sawi fo thin a. Dikna chen chu a awm a. Mahse thlai thartute hian a leitute lungawina turin tihtur
an nei ve tih erawh chu an hre tur a ni. A tlangpui thuin thlai thar hralhtute hian man to taka
hralh an duh laiin a leituten tlawm te a lei an tum thung a. A leitute pawh hi duhthlanna nei thei
ve tho an ni a, an thil lei tur thatna te, a manah te an lungawi ve angai a ni. Tin, thlaithartute
pawhin a thlai tharna a senso atanga chhuta a tha tawk tura ngaih a man atan chhiar a, thlai
hrisel leh thianghlim, fel tak leh itawm taka pack thlapin a zuar tur a ni. Hetianga leitu leh
hralhtute lungawi tlanna hi Equilibrium Price an ti a ni.
4.3.1 Stability of Equilibrium Price :
Entirna: Thil man (Price) chu OR atangin OR
1
ah a lo san chuan Demand erawh Chu R
1
K ah a lo
tla hniam a, Supply erawh chu R
1
L ah a sang chho thung a.Tichuan, thlai hralhtu tan Surplus
Supply KL a lo awm a. Heng Surplus Stock te hralh zo tur hian a man chu OR ah a tlak hniam a
ngal a ni.
Chutiang bawk chuan thil man chu R
2
ah a lo tlak hniam chuan Demand chu RP atangin
R
2
K
1
ah a lo sang chho a, Supply erawh chu R
1
L
1
ah a lo tlahniam thung ang. Demand hian Supply
hi L
1
K
1
in a khum a. Hetiang anih chuan thlai zuartu chuan a man chu OR ah a san chhoh a ngai ta
a ni.
A tawi zawnga sawi chuan Equilibrium Price OR hi Market-ah ding tlat a. chu chu Stable
Equilibrium an ti a ni. Demand hi Supply aia a san zawk chuan thil man chu a sang chho a, Supply
hi Demand aia a tam chuan thil man a lo tlahniam thin a ni.
4.4 Subsidy: Agriculture thlaite a tam thei ang bera kan thar chhuah a, ram pawna hralh
chhuah tur thahnem tak kan neih theih nan, Sorkar chuan Inland Transport Assistance pek turin
a ruahman a. He tanpuina hi APEDA kaltlanga pek tur a ni a. Dilna pawh Regional Manager,
APEDA, Guwahati/Kolkata ah thehluh tur a ni. Hetiang hi Transport Assistance Rate chu a ni.
a) North Eastern State atanga Guwahati pana Motor-a phurh thlenna atan 1 kg ah Re 1/-
b) North Eastern State atanga ICD kaltlanga Rail-a Kolkata phurh thlen nan I Kg ah Rs.2/-.
c) Inland Transport Assistance, ICD Guwahati kaltlanga Rail-a N.E. Region atanga W.Bengal
thlenga phurh nan I Kg ah Rs.2/-
d) N.E. State Airport atanga Guwahati emaw Kolkata emaw phurh man Freight Charge 90% pek a
ni ang.
e) APEDA hi thlai thawn chhuak tur te Verify tura thuneihna pek a ni.
4.5 Kan mm leilung leh climate t ehi thlai thar nan a tha tawk a, ram Pawh a la awm tam a,
heti chunga kan la pachhe hle hi chu a chhunga chengte mawhphurhna a ni. Thlai thartute hian
sum hnar nghet kan neih ve theih nan Equilibrium Price nghet neih kan tum tur a ni. A leituten
kan thlai tharte an demand san zel theih nan thlai hrisel leh thianghlim thar chhuah kan tum tur a
ni. Ram changkangah chuan Organic Product an Demand sang hle a. Hetianga mi hip thei thlai
thar thei tura kan Sorkar-in hma ala a,Organic Farming Bill - 2004 a han pass hi a lawmawrn hle
a ni.
5. How to Commercialise Agriculture: Mizoram Agriculture Commercialise a tul tawh zia te, thil
tih theih ngei a nih dan te kan sawi tawh a. Engtinnge Co mercialise turin hma lak ang? Kan zawm
nghal mai theih tur tlem lo sawi ila.
5.1 Farm Management: Gray L.C chuan, "A hlawkna kawng hrang hrang atanga teha hlawhtling,
taka farm enkawl hi Farm Management Chu a ni'a ti. Mi thiam thenkhat chuan, "Production
Economic or Agriculture Economics," an ti bawk. Farm Manager chuan a ram zau zawng, leilung
that dan, Sik leh Sa leh ruahtui tlak dan, hnathawktu dinhmun, hmanrua a neih dan a hre chiang
vek ang a, thlai chin tur a thlan hma in ahralhna tur leh a hlawkna turte a chhut vek ang a. A Goal
en ranin hma a la tan tur a ni. Hlawhtling taka Farm enkawl a nih a, thlai tharte man man taka
hralh chhuah a nih theih nan hetiang hian thutlukna kan siam tur a ni.
5.1.1 Strategic Management Decisions
i) Farm Zau Zawng: Kan ram enkawl theih tawk tur kan chhut lawk tur a ni. Hnathawktu awm
zat te, khawl hman tur neih zat te, Irrigation awmdan te, kan ram leilung that dan te, thlai chin
tur te, thlai thar hralh chhuah dan tur te ngaihtuah chunga thutlukna siam tur a ni. Hnathawktu
tlem tein lo zau tak enkawl te, mi tam takin lo zim te enkawl te a hlawk thei lo. Kan lote hi a Zim
avangin khawl tha leh mihring tha hlawk taka chhawr a harsa. Thlai tam tham tak thar chhuak a,
suma chantir tur chuan khawl tha uar taka hmang thei turin ram zau tak enkawl a tha.
ii) Hnathawktu leh Khawl Chhawr Tur: Kan ram zau zawng leh thlai thar theih zat turte en
chungin hnathawktu rawih zat tur te, khawl chhawr tur te ruahman fel tur a ni. e.g. Buh hmun
ram 1.00 Ha. chauha zau enkawl nan Tractor leh Threashing Machine lei ta ila, ni 2-3 lekah an
thawk zo mai ang a. Chuvangin heng khawl lei hi a hlawk lo a ni. Mahse, ram 20.00 Ha. vela zau
enkawl nan chuan khawl tha hman ngei ngei chi a ni.
iii) Buildings: Hnathawktu chhawr nan te, thlai thar leh thil dang dah khawm nan te, khawl leh
ran dahna tur tein In (Building) sak a ngai a. Mahse ram zim te neiha In lian pui pui sak chu a dik
lovang . Kan hman dan tur a zira In sak dan tur pawh hi ruahman tur a ni.
iv) Irrigation: Tuiachawm loh thlai chu a thar hlawk thei lo tih kan hria a, mahse kan thlai
chawm tur a zirin Drip Irrigation nge, Spinkler nge, Open Channel nge, Pipe nge kan hman ang tih
kan ngaihtuah a tha.
5.1.2 Operational Management Decisions: He thutlukna hi ni tin hnaa hman nghal tur a ni
hetiang hian
i) Eng thlai nge chin tur ?
Kan lo dinhmun Chiang takin kan hre phawt ang a, kan rama tha duh ber leh hralh tla
ber tur thlai kan zawng chhuak nghal tur a ni. Thlai enkawlnaa senso tur leh a thar hlawk dan
turte chhut vek hnuah kan thlai chin tur kan thlang tur a ni. Ram thenkhatah chuan buh thar rang
hnuah thlasik thlai chin a tha a, Thlasik thlai that theih lohnaah chuan buhpui vawi khat chauh
thar a hlawk zawk mai thei. Buh aiin Aromatic/Medicinal Plant chin hlawk zawkna hmun pawh a
awm thei bawk. "A hlawkna tur zirchian hnuah kan thlai chin tur chu kan thlang tur a ni.
ii) Engzatnge chin tur ?
Loneitu chuan a lo atanga hlawk thei ang bera thlai thar chhuah nan a tlem thei ang ber
sum sen a tum tlat a. Market-a thlai hlut dan te, a hralh chhuah theih dan tur te ngun taka a chhut
hnuah hralh sum atan thar chhuah teuh nge tha anga, chhungkaw kham khawp chauh thara, thlai
chi hrang hrang tlem tlema thar chhuah? tih a ngaihtuah ang a. A thar chhuah beisei zat tur en
ran chungin hma a la tan tur a ni.
iii) Engtia chin tur nge ?
Khawvel thiämna a lo sang zel a. Leilung buatsaih dante, thlaichi thate, thlai chaw tha
pek dan te, tuia chawm dan leh natna leh rannung laka ven dan te, khawl hman tangkai dan tha
zawk te an hmuchhuak thar zel a. Modern Technology ang thlapa thlai chin chuan nasa takin thlai
thar a hlawk a ni. Pipu hun atanga tih dan hlui lunglen tlat an awm thin. Hei hi Agriculture than-
mawh-bawk a ni. Chuvangin tunlai thiamna zul zuia thlai chin kan tum ve tur a ni.
iv) Engtika chin tur nge ?
Kan thlai tharte hi ahlut lai taka kan hralh theih nan mi dangin an thar loh lai hun a thar
dan kan ngaihtuah a tha. Entirnan, fura thar Vaimim chu kawm khat 0.50p man a nih laiin Thlasik
Vaimim erawh chu kawm khat Rs.2/- te in a hralh theih a. Iskut pawh a thar hun pangngaiah
chuan1 Kg 0.50p tea an hralh laiin Thala tharchu 1 Kg Rs.l0/- te in ahralh theih a ni. Tin,
Serthlum chu kum 10-ah a lo rah a, buh erawh chu thla 6 ah a seng theih a, thlai hrang hrangte
puitlin hun hi a inang lo hlawm a, chuvangin kan thlai chin turte hi kan thar hun tur thlir lawka
kan thlan angai ani. Chhungkawei atan te, hralh atan te pawh nise, an hlut lai ber tur hun thlir
chunga kan chin a pawimawh a ni.
5.2 Agriculture Potential Connectivity : Mizorama kan loneihna hmun tam ber hi kawng
tha in a la pawh mumal lo hle a. Lui kam ram tha, thlai that duhna hmun te pawh hi kawng a awm
loh avangin kan hmang tangkai lo hle a ni. Heng kan ram tha zawng zawngte hi thlai hlu thar nan
kan hman theih nan kawng tha in a chhun tlang vek a tul a ni. Kan ram leilung hlutna dik tak
zawng chhuak tur leh sum hnar tha a chantir turin kalkawng tha kan mamawh a ni.
5.3 Production of Low Volume High Value Crops: Kan hriat angin thlai thar thiar velna
atana kawng tha leh Motor te duhthusam kan neih loh avangin thlai rit pui pui chi chu phurh vel
abuai thlak hle a. Chuvangin thlai zangkhai leh man to si kan zawn chhuah a, chin kan uar tan a
tha hle ang.
Entirna:
a) Hmarcha chu a rova phurh hawn a ni a, Sawhthing te ai chuan a zang hle,1 Kg Rs.80/- tein a
hralh theih bawk si a. Kawng tha awm lohna hmunah chuan a chin chi hle ang.
b) Patchouli (Aromatic Plant) te, Stevia te hi a hnah ro man man taka hralh theih a ni a.
Chuvangin Mizorama a chin theihna hmunah chuan chin uar atan a tha hle ang.
5.4 Contract Farming: Loneitu-in thlai a chin hmaa thlai thar leitu tur (Contractor) nen
Condition fel tak hnuaiah a leina tur rate ziak langa intiamkamna lehkhaziaka an Sign hnan thlap
hi 'Contract Farming' chu a ni. Hetianga Contract an ziak dun tawh chuan thlai thar chhuah
apiang an hralh nghal thei zel ta a ni. A hralhna tur leh a rate hre sa a hnathawh chu a phurawm
a, hlawhtlin pawh a awl bik a ni. Tunah hian MIP chuan Sunfruit Limited nen Papaya leh Stevia-
ah Contract a sign tawh a. Loneitute tan a muanawm tan hle. Hetiang hian kan ram thlai tha duh
tak tak te hi a leitu tur dap chhuak a, Contract Farming-a luhpui theih nise kan thlai tharte hian
kan Economy a chawikan theih thuai a rinawm.
VISITORS' NOTE
In course of my visit to Vairengte on 16 September, 2005, I stopped at the Agriculture
Rest House to respite.
The ornamental plants raised by us a decade ago have covered up. Bouganvilla and China
rose are blossoming. The total Ashoka trees in row are drooping in their own style. Araucaria
and areas trees look fresh and aesthetic. A bulky palm tree stands stout and solitajy. The entire
scenario presents a fascinating look.
At the time of construction of this rest house way back in 1990, the knoll was barren and
empty. The whole arrangement has been so impressive that it has became one of the most
beautiful. compounds of the department rest houses. A credit goes to Pu K.C.Puggal, SDAE (retd.)
whose untiring efforts have brought this in place. He is enjoying a retired life with his family at
Kolasib nearby. May God be with him.
There is an area for its improvement. That is the building itself. Ageing, it needs adequate
maintenance and renovation to welcome the guests with comfort.
Sd/- R.THANSANGA
Director of Agriculture (retd.)
Mizoram
BIO-DYNAMIC COMPOST FOR ORGANIC FARMING
Zahlira Hrahsel
D.A.O., Mamit.
Tobul : German Agriculture Scientist Dr. Rudolph Steniner-in 1942 a hmuhchhuah a ni a, USA,
Europe leh Australiä ramah te an practice zui zel a, India ramah 1993 atanga practice tan vein
vawiin ni thleng hian a lar zual zel.
Compost siamdan:
1. Hmanruate :
a) Green leaves - 60%
(Proteinaceous)
b) Dry leaves - 40%
(Carbonaceous)
c) Bawngpui savwlai ek - 15 Kgs.
d) Hydrated/Slaked lime - 200 gms.
e) BD 502-507 Series
2. Specification:
a) 5 mtrs. long x 2mtrs breadth x 1.5 to 2 mtrs height.
3. Siamdan:
a) Hmun remchang a piang zawl rem deuh, thingbuk/theikung buk hnuai nise a tha
ber. A bultan nan a siamna chu tihfai a, mau/thingtuai kham kan tur a ni. Hei hian boruak
luhna a siam dawn a ni (Aerobic condition).
b) Hnahhring leh hnahro te chu a hma in tuithianghlim, (Chlorinated nilo) hmanga tih
hnawn vek phawt tur a ni.
c) Bawngpui sawr lai ek (lactating cowdung), a hnute tam nana oilcake eilo ngei chu
Plastic Bucket lian hemhawmah tuithianghlim hmanga chawh tui tur a ni.
d) Hnahthelro/buhpawl etc. hnawngsa te chu thingtuai/maukham kan chungah ngun
taka chap/thehdarh in. 5 mtrs-a thui, 2 mtrs a zauva fel taka chheh vum tur a ni a, 30-
40cm vela sang chheh phawt nise. Chumi chungah bawngek chawhtui (Cow Duné Slurry)
ngun taka theh (Sprinkle) chhuah thlak tur.
e) Hnahhring tawih awl tur chi tui a tihhuh sa in chhilh zui tur a ni a, chumi chungah
hydrated lime/slaked lime phul den den in phul chhuah leh vek tur.
f) Chutiang zelin hnahro chungah hnahhring - hnahhring chungah hnahro. A san zawng
1.5 mtr - 2 mtr anih in duh tawk tur. Hemi dawtah a sir khatah thingtuai zuma a sir tawn
tawn a chhunkuain kaw khatah BD-502 thun tur a ni, kawdang leh ah BD-503 thun leh
tur. Tin, a sir lehlam ah kawthum- a sir ve ve leh alaiah siam leh tur a ni a. Sir khat ah BD-
504, a laiah BD-505, a sir tawp berah BD-506 thun tur. A tawp nan a chung lai takah
hawlh kuak leh tur a ni a, chutah chuan BD-507 (liquid) thun tur.
g) Dim deuhva rual taka beng muk tur a ni a, muk lutuk a tha lo. A Chung berah hnahro
layer-a tihtawp a tha a, a Chung khuh nil nial chauh tur.
h) Thal laia siam anih chuan kar khatah tui vawi hnih tal pek a tha. Ni 50 hnuah dim
deuhva chawh leh tur å ni a, hnawng tawk a tui pek zui a tha. Ni 60 enchian a tha a,
hmanrua hman leh khawlum dan a zirin a tawih chak dan a dang thei.
BD Compost lehBawngek lei tha (FYM) khaikhinna, G.B Pant University of
Agricultue and Technology a an hmuh dan chu hetiang hi a ni.
Bawngek lei tha (FYM) B.D Compost
Organic Carbon 9.95 22.6
Organic Matter 17.15 38.90
Potash 0.43 1.09
Phospherous 0.50 2.82
Nitrogen 1.10 2.50
A chunga tarlan atang hian BD Compost Chak zia chu a hriat thei hle awm e,
Tunah hian hmun hrang hrang-ah hlawhtling taka enchhin a ni tawh a, farmers an tuiin an phur
hle.
4. B.D.502.Series:
Bio-Dynamic (BD) Series 502- 507 te hi ramhmul damdawi (Medicinal herbs)
chi hrang hrang atanga siam an ni a, heng hian kan lei tha (Compost heap) siamte awlaitak leh
chak takin a ti tawih thei a ni. Tichuan, BD Series-te chu hetiang hian mithiam ten an siam chhuak
a ni.
BD 502 - Yarrow (A chillea millifolium) PAR atangin siam a ni . -Potash, Sulfar leh
Trace elements te a Siam.
BD 503 - German Chamomile (Matricuria chamomilla) EAR atanga siam a ni.
Calcium leh Nitrogen an siam.
BD 504 - Himalayan Stinging Nettle (Utrica parviflora) HNAH atangä siam ani.
Iron leh Magnessium a Siam.
BD 505 - European Oak (Quercus rubra) PIL/HAWNG atanga siam a ni. Calcium
a Siam.
BD 506 - Dandelion (Taraxicum officinalis) PAR atanga siam a ni. Silica a Siam.
BD 507 - Valerian (Valeriana Officinalis) PAR atanga Slam a ni.Potash a Siam.
LEILET LEH KHAWKHENG
Lalthanzuala, M,Sc (Agri) Agro
Sub-Divisional Agril. Officer, Lunglei.
Kumin hi kan ruahtui dawn dan in a zir chiah loh avangin Leileta buh chingtuten
buaina kan tawk mek a. Chu kan buaina chu leileta kan leileh sa kawia, buh phunna ruahtui July
thla tawp lam thlenga kan la dawn loh vang a ni ber. Hetiang hi kan ruahtui dawn dan anih avang
hian ram puma leilet nei tam berin harsatna kan tawk mek a ni. Buh chin tum lo tan erawh chuan
harsatna tham niin a lang hrilh lova, thingtlang lova buh chingtute tan pawh harsatna khawp a la
ni chiah lovang.
Hetiang hun hi kan lo hre zauh zauh tawh mai thei a, kan la tawng zeuh zeuh mai thei
bawk. Tunlai hian District hrang hrang Bawrhsapte leh Agriculture Department chuan hetiang
harsatna kan tawh dante hi an ngaihven mek a. Chuvangin hetiang hun leilet neituten kan
hmachhawn thiam theih nan hetiang hian in zir dawn teh ang.
1. Tharrang chin : A changin ruahtui kan dawng tlaia, achangin a kang hma lutuk a
Hetiang hun hmachhawn tur hian buh tharrang tak tak (Super fast variety) chin tur a awm a,
chutiang ho chu kan ngaihtuah thin a tha (e.g Heera, Kalinga III, Annada) Tun ang hun nilo,
favang lam buh vuih lai emaw, a par lai emaw, a in hampuar chhoh lai hi buhin tui a mamawh
tam lai a ni a, hetian chhova khawkheng leh ruahtui kang thut hmachhawn thei turin buh
tharrang chin a tha. Thingtlang lovah pawh a dik thei hle ang. Super fast variety anih kher loh
pawhin tharrang (early variety) thar hlawk bawk si (HYV Hybrid) chu kan ching ngei tur a ni.
2. Buh chi kui: Tun ang ruahtui tlakchham avanga harsatna kan tawh changte, ruahtui tam
luat avanga harsatna kan tawh thinte hi kan hre fo mai thei. Kan buh chi kui sate Phun tlak lohvin
a lo upa lutuk emaw, a thi zo hman emaw tui lianin a tichhia emaw ani thei. Hmanhmawh taka
buhchi kui leh chuk chuk a ngai a nih chuan Dapog method an tih hi hman tur a ni.
Dapog method a buhchi kui chu ni 12 ah a Phun theih mai. Japan lgh Philippines ah te a
lar em em, Hetianga buh chi kui dan chu Cement chhuatah emaw, thingphel chungah emaw,
thelretpuan leh changel hnah phah chungah emaw buh chi chiah uinghosa kha rual takin an chap
darh a, thelretpuan (Polythene) in an khuh leh thin, Sq.Metre khatah buhchi Kg, 1 leh chanve kui
ila a tawk. Buhchi kuisa chu an ti hnawng renga; a tir ni 3 chhung chu thingphel hmangin emaw
rual takin nikhatah vawi vawi 3 an nem bek thin, chu chu buhchiin rual taka tui an hip theih nana
tih a ni. Buhtiak inches 1 a sang/sei a nihin tui pantea chim tir tur a ni.
Ni 12 alo tlinin a zungpawh a lo sei tawhin an lo in zam pawlh nuaiha, chu chu a thler
zawnga thlerin an tela, Phun mai türin buh hmunah an la sawn mai thin. Buh chi kuisa Sq.m 1 a
zau chu Sq metre 200 a Phun a tawk a ni. Hetia buhchi kui hi Phun zawh veleh anung zui mai a,
buhchi kui dan pangngaia kuite aiin ni 4 velin a par hma zawk a sawi a ni. Amaherawhchu buh
chi kuidan pangngai aiin a let 2 leh a chanve in buhchi a ngai tam a, a tiak a la tet em avangin tui
tlingah a phun theih loh bawk.
3. Buh Phun: Rokhawlhna avangin duh hunah buh a phun theih loh fova Buh chi upa tak
phun angaih chang a awm fo. Thar tlaiah chuan Phun loh ngawt aiin ni 80 a upa pawh phun mai
tur, bi khatah 5-6 te phun thung ila tih a ni. Hei hi thi then tur leh peng hman tawhlo tur hisapa
tih a ni.
Atlangpui thuin a pen thlengin buh hian ni 20 a duh a, a buh a zirin ni 5 vel in a peng hma
emaw a pengtlai zawk emaw a ni thei. Tin a tiah atanga ni 25 leh 55 inkar hi a pen hun chhung a
ni leh a, a vuipu tur leh hlawk deuh Chu ni 35 chhunga pengte hi an ni. Tin, hemi hnu ni 30
chhung zawng hi “reproductive phase" an ti a; chu chu a vuih leh a par hun chhung a ni. Ni 30
chhung vel bawk a hmin hun atan a duh leh a. Hei hi ni 135 chhunga thar thei buh hisapa chhut a
ni. A thar ran leh thar tlai dan a zfrin buhchi Phun sawn hun a danglam thin. Chuvangin hetiang
deuh hian kal ila a tha.
Ni 120 athar chu ni 25 a upa anih a phunsawn tur.
Ni 135 a thar chu ni 32 a upa anih a phunsawn tur.
Ni 150 athar chu ni 35 a upa anih a phunsawn tur.
Buh thar rang zual Heera, Kalinga III leh Annada te hi chu ni 15 vel a nihin phunsawn
ngei ngei tur a ni.
Buh thar ran lam kan sawi hian chi kuanga a awm lai chhut tel vek a ni. A hma lama
phunsawn hun kan sawi baka kan hriat tur chu buh chiin hnah 4 emaw 5 emaw a neihin
phunsawn a hun tlangpui bawk. Phunsawn tlai hiana peng a tlem a, a vui thuai bawk si a, a thar
tlem phah thin.
Tunlai hian hlawhfa mante a lo san tak em avangin buh phunsawn tura chin kher hi a
buaithlakna chin a lo awm ta bawk a. Hmun hrang hrangah Scientist-ten enchhinna a an hmuh
angin uluk taka hlo thlawh a, tha taka enkawl chuan phunsawn lova buhchin hi phunsawn a chin
nen a hlawk lam a in ang reng, kan sawi tawh angin phunsawn lohva buhchin tih chu buhchi
thlakna hmanrua leilehna a vuah a buhchi thlak mai te, buh chi uingho sa leilet buatsaih sa a theh
mai te a ni.
4. Thildang: Ruahvantla leh fur ruahtui tam huna tuihna lo pun hi kan innghahna a ni ber
a. Irrigation Project awmna a tui nei reng theite chuan harsatna an tawk ve kher lovang. Tlai
deuh hleka tui kan neita a nih pawhin kan sawi takte kha zui theih a ni.
Amaherawhchu buh chin loh phahnan kan hmang dawn anih chuan ruahmanna dang fel
taka siam a ngai tihna a ni. Hengte hi chhinchhiah leh ila:
1) Buh kan Ching lo mai dawn anih chuan Vaimim te, Moong te, chin mai tur. Englai pawha
chin theih an ni, Moong hi dailuah chikhat kan dal sen (Masur) aia manto chin nuam, kumtluana
chin theih, nuaifai loh pawha bete aia ei mai theih a ni. Vaimim pawh hi bazarah hralh a tla em
em a, aro nuai sa in Vety depaftment-in an lei duh reng bawk. Thlai chin nuam tak bawk a ni.
2) Tui harsat avang emaw, khawkhen avanga thlai dang kan chin theih loh lai hian behliang
hi an ching thin. He dailuah pawh hi kan dailuah sen aia to leh mi duh zawk a ni. Mizoram ah hian
kan la in tihhmuh lo mai mai a ni. A kawm no ei hi kan tihdan a ni mai.
3) Thil dang sawi tur pawh a la tam, amaherawhchu, tun tumah chuan a tawpna atan, kum
tina kan leilette kan enkawl thin a nih chuan fur chhung chu engmah ching lovin han dah tui
(fallow) ilä, thlasik ah thlasik thlai chawhhmeh chi hrang hrang leh hriak nei thlai chin nan kan
hmang leh mai ang Chu.
THEIHMU
Thanghuta, M.Sc (Agri.) Theihmu
Theihmu chu,Sap patuai tawngin Brambles an ti a, mifing tawng chüan, Rusbus spp. an ti
a. Mizo erawh chuan puitakin (i) Hun sawi nan (season) leh (ii) Hmangaih biahthu sawi
fungah kan hmang a.
(i) Hun (Season): Tauthla hmu tau hmin thla (April-May) tau Ni. tau ni biangsen (lawmnu
te biang tai tek).
(ii) Hmangaih: Nu in a fate a hmangaih zia hi chu Thingphur/rit phur in el awnin rit tawh
mahsela, kawng kam a, theihmu hminte an la ban tawk tawk a ni.
America ram chuan theihmu an ching nasa hle a, chi sawm (10) aia tam an nei a
Mizoramah chuan chi li (4) vel kan nei a.
(a) Hmu tau (Hmu Nü)
(b) Hmupa
(c) Hmu belbing
(d) Kaihlet(Sialinuchhu) leh Hmuleia zam (straw berry suak).
Theihmu hi uar taka chin a tha hle mai Inbul huan, Acre khat/hrai hmun khat lo Ching ta
ila:
A parzu khuaiin an rawn tlan ang a, kan khawi nghal ang a, khawizu kan ngah ang. A rah
sava in an rawn tlan anga, min ti hlim ang. A buk hnuaiah, Arte, Ramar te, Vahmim, Varung,
Varihaw, Vahlah leh Vavu te an lo tla sup sup ang a, a hlu zual ang a, a rah hmin uai Thochim leh
Saidawt in an rawn beisei ang a, chung chu Thlanthla leh Changhlawi leh Vakul ten an rawn
beisei ang a, Thlanthla chang chu Mual lam nan kan rochung ang a, Mizo Culture a lo lang ang.
Theihmu Chu, thei rah danglam ve tak a tui sawr awl tak a ni. Hmupa hmin chu adum a, a
thlum tui ém ém a, Ching uar ila hralh loh pawhin, kangvar, mangkhawh/ buh tuh chhawl hal laia,
Pathian thuawih a ni mai. A ruih theih loh a, taksa in a ngeih a ni. Thenkhat in Santen leh
kawthalo damdawi ah an sawi ber thin. Thei tui sawr reng reng chu chhuanso tur a ni.
Theihmu chu a kungpui kum reilo te chhungin a thi a, a tuai thar a chhuah thin a ni.
Hmupa tuai chu a påwl a, a kungpui erawh a sen fük a.
A Phun dan tur chu Terrace ah tiar ngil taka phun emaw, mual tan zawng ngil taka ft.4
(li) dan zela Phun tur a ni. A zar lo chhuak chu a tlar zui khan fel taka dah rem zel a tha. Terrace
10 a Phun chu a lei laih vur nise, reilote ah Terrace ah a lo chang mai ang. A rah lawh (veh) lah a
nuam ang.
A kung tar thi chu fimkhur taka tan a, hmun remchanga halral zel tur a ni.
Hmupa: Hmupa chu chi sawm lai a awm an ti tak nain chi hnihin a sawi theih a
(i) Blackberry (Rubus angutis): A kung ding ngil kawng thleng vela zar darh, a
kungpui hling tha tak nei. A rah kawr leh hnahin hling a nei.
(ii) Rasp berry (Rubus Occidentalis): A kung hling a te deuh a, a buk a hniam deuh
bawk. Hmupa nilo, hmu tau leh hmu belbing te pawh Phun them tho a ni. Mizoramah hian lunupa
chu Zosang (feet 3000) Chung lam lei dai deuhah a tha duh bik.
Kum 1935 vela ka naupan lai. a, Vancheng khua, Dampui ruam a, hmupa hmun
zau deuh mai a, a hmin kan veh lai kha ka ngai mang e!
Aw nangni Zoram unau te u, Grape rah var ching ula, a tui sawr hmupa tuiin
pawlh sen rawh u. In fuh ang. Secrament atan pawh.
Theihmu veh (lawh) chu akunga lawn a ngai lo a, Thinga tlak a hlauhawm lo teh
asin, chuvangin, palian sang deuh tak hi chu, Mizo pa naran chak inti deuh chuan, inchai leh
inbuan ah, "Ka cho vek. Theihmu veh ah chauh lo chuan", an lo ti reng thin.
Theihmu hmin chu a tui sawr dak hnu a, a kha achiah kui tiak mai tur a ni.
America chu an hausa, Japan nise, Mizo pa in Theihmu Phun hi finnA bul a ni. Kum hnih khata
puitling mai thei a ni a. A zam ngul sawh pawh a ngai lo a, a awm angin a famkim a ni.
NARROW CASTING
PROGRAMME
C.Lalrosanga, Director
DDK, Aizawl, Mizoram.
Agriculture leh a kaihhnawih lampang chanchinthar ber ber te, loneitu ten tangkai
zawka an hriat zung zung theih nan Television leh Radio hmangin theh darh mek a ni a.
Central Government Ministry of Agriculture leh Prasar Bharati tangkawpin Radio leh Tel-
evision hmanga tan la turin Mass Media Support to Agriculture Extension Narrow Casting
Mode leh Broadcast Mode hnuaiah kalpui mek a ni a. He Programme hi Kendra's 36,
Regional Kendras 18 ah leh National Channel DD-I ah te tihchhuah a ni. He Programme hi.
November 2004 atanga tihchhuah (telecast) tan a ni. Chawlhkar khat ah ninga chhung
nitin 6:00 P.M. atangin darkar chanve programme tihchhuah zel a ni a. programme pahnih
chu a thar (fresh) leh a dang pathum erawh chu chhuahnawn (repeat) thin a ni. He Pro-
gramme Narrow Casting hi mipuiten zau zawka kan hman tangkai theih nan Satellite leh
Terrestrial signal hmanga pekchhuah a ni a, HPT Lunglei, LPT Lawngtlai ah te pekchhuah
a ni a, Satellite a kan pek chhuah hian khawvel hmun thum a thena hmun khat a cover thei
ani.
Central Govt. Minisüy of Agriculture chuan Narrow Casting Programme atan cheng
115.34 crore Doordarshan a pe a. Tin, All India Radio ah Kisan Vani hming puin I
st
April,
2004 atangin tihchhuah tan a ni a. Chawlhkar khat ah ni ruk chhung tichhuak in darkar
khat zel FM Radio Station 96 ah tihchhuah mek a ni.
Tuna loneitute puala kan programme thlir zawh takah hian sawiselna emaw
rawtna emaw zawh duh emaw nei tan ziakin emaw Telephone hmangin emaw Director
Doordarshan Kendra Aizawl' Ph-231167 ah zawhtheih reng a ni e.
MARKET SYSTEM OF COFFEE IN MIZORAM
K.Laltlanmawia, M.Sc (Agri)
Asst. Extension Inspector
Coffee Board, Kolasib.
Coffee hi India ramah 1600 A.D. atang khan an lo ching tawh a, tunah hian khawvel ah
Coffee tam lamah 7 (Pasarihna) niin, ramdanga thawn chhuah tam lamah pawh 5 na(Pangana) a
ni pha bawk a ni. Mizoram ah pawh kan Ching uar chho ve zel a, khaw hrang hrangah Society leh
Association te in din chhovin hma lak chhoh mek zel a ni a. Coffee hi thlai kumhlun kum 40-60
thleng a rah hlawkna thar chhuah theih tura beisei a ni a. Thlai dang ang bawka a hralhna lam
(Market System) hi mipui mimir atanga zawhna tam ber a ni a, Coffee chin lama hmalak tum te
leh hma lo la tawh tan pawh tangkai anih beiseiin, Mizoram a Coffee kan hralh theih dan tur tlem
ziah ve tha in ka hria a.
Coffee Board hi Ministry of Commerce hnuai ami a ni a, Mizoram ah Pawh kum 1986
atanga lo indin tanin tunah hian Coffee chingtute hnenah Coffee chi tha (Quality Seed) Subsidy a
pek te, Coffee chin len enkawl dan chungchangah training leh subsidy pek te leh market lam
thlengin hma a la mek zel a. Tlangram lo neih bansana eizawnna ngialnghet leh hlawk zawk kan
lo neih theih nan te, ramngaw humhalh chhoh zel a kan tu leh fate tan pawh a eizawnna tha zawk
neih hi a tum ber a ni a. Coffee hi kan ramah a tha duh hle a, tuna Coffee Demonstration Farm,
Bualpui a mi pawh hi India ramah a tha bera ngaih a ni reng a, market lam hi a rintlak phawt
chuan kan uarchho zel dawn niin a lang.
Coffee Market System hi kawng hnih in han sawi ta ila:-
1. SOIL & WATERCONSERVATION DEPARTMENT, GOVT OF MIZORAM: Anni hian a
hnuaia rate tarlan ang hian full payment-in an lo lei sak thei a;
(MemoN0.D.20804/21/2004-DTE (SWC) of 13/01 /05)
* Dry Cherry ( A rah phoro) - Rs.30 per Kg.
* Clean Seed (A rah phoro hnu a denfai/herfai) - Rs.5O per Kg.
* Parchment ( A rah hmin pil kheh fai hnu a phoro) - Rs.45 per Kg.
2. COFFEE BOARD : Coffee Board lamin kan lei theihna rate (Initial Payment) chu
hetiangin :-
* Dry Cherry - Rs. 11 per Kg.
* Clean Seed - Rs.14 per Kg.
* Parchment - Rs28 per Kg.
A chunga rate (Initial Payment) hi kum tinin Board lainin North Eastern Region
ah angkhat vek a hman turin a siam danglam zel a. Soil Department nena khaikhin chuan a hniam
hle a. Chubakah anni Department chuan full payment theihnghal zel anih laiin, Coffee Board ah
erawh chuan a tirah Initial Payment ( a chunga rate ang khian)pe phawtin a hnu ah Final
Payment pek ani thin a, chu chu "Pool system of Marketing" tih a ni. Hetiang hian sawifiah tum ila
Lala chuan Coffee rah phoro (Dry Cherry) 500 Kg. Coffee Board ah a rawn hralh a, Initial
Payment pek tur chu Rs.11 x 500 - Rs.5500/- a ni a. A Coffee chu Guwahati ah thawn thlak sak a
ni ang a, an lo her fai sak (Curing Works) anga. Tichuan Bangalore lamah Auction (Lilim) turin an
lo thawn leh ang. Heng Transportation Charge te, an lo herfaina sum sen te hi Lala pek tur
nilovin, Board lam in a tum sak vek anga, engmah cut/deduct tur a ni lo.
Tichuan Bangalore a an lo lilam na ah, a leitu (Dealer) in Rs.20/- per Kg. a a lo lei
chuan a hlawkna zawng chu Lala hnenah pek leh tur a ni a.Tichuan, Final Payment a - a hmuh tur
zat chu Rs.20x500 Rs 10000/-- Rs 5500/- (Initial Payment) - Rs.4,500 tihna alo ni a, a tir a
Initial Payment rate hi a man (Price) tak ani lo a, an Auction dan azirin Final Payment hi a
danglam mai thin. A kal kual hun chhung (Initial to Final Payment) hi a hralh tu ten nghah ve a
ngaih thin avang leh sum dinhmun inang lo tak tak te kan nih hlawm avangin harsatna pawh a
awm ngei ang. Tun dinhmun ah chuan Soil Department lam ten man tha zawk leh Full Payment
a an leisak theih tak avangin an ni lam a hralh zel hi kan hlawkpui zawk a. Harsatna a lo awm
palh anih pawhin, tlem lua leh tam lua pawhawm lovin, Coffee Board a hralh theih zel ani tih
erawh hriat a tha awm e.
Kan Coffee te man tha zawk a kan hralh theihna turin Coffee Board leh Soil Department
lam pawhin hma ala zel a. Tun dinhmunah chuan heng a hnuai ami te Coffee sawngbawl na tur
(Infrastructure) kan neih te an ni.
1) Pulper(Arah hmin khehna) - 6 nos. - Lengte, Pawlrang, Seling,AizawI,
Lungdai, Thingthelh.
2) Huller ( A rah phoro herfaina) - 2 nos. - Lungdai leh SWC Deptt.s Durtlang,
3) Grinder ( A rah powder a siamna) - 3 nos. - Durtlang, Lungdai. Directorate of
SWC Dept., Aizawl.
4) Big curing works - - A rah sawngbawlna tur hmunpui
Kuangpuilam ah dah tura hmalak mek
a ni.
Coffee rah te tha taka phoro anih chuan rei tak chhung pawh dahthat theih a ni a, kan
ramah ngei kan thar chhuah te hlawk zawk a kan hralh theihnan kan Infrastructure neih te hman
tangkai zel tum ila, buaipui tham a tam tharchhuak turin tan ila thar zel ang u.
PRESIDENT OF INDIA Dr. A.P.J ABDUL KALAM AN MISSIONS FOR
MIZORAM, 2015 A DUAN A PUANG
R. Zoramthanga
Asst. Agril. Information Officer
Ni 24.9.2005 (Inrinni) khan President of India Dr A.P.J Abdul Kalam chuan lehlangin
Mizoram a rawn tlawh a. Sairang, Mizoram Legislative Assembly, Mizoram University ah te a
hunhlu tak hmangin. Tlai lamah Vanapa Hall-ah Cultural Show neih sak ani bawk a. He mi ni vek
zan hian N.Delhi ah a hawng leh ta a ni.
Mizoram tan Missions for Mizoram, 2015 a duan a rawn puang a, chungte chu :-
1. BIO-FUEL MISSI0N: Bio-diesel Jatropha (Kang damdawi) chin atang ringawt pawh a
mi 130000 tan eizawnna an neih theihna tur leh, kum khatah Rs.325 crore vel lakluh theihna tur
a ni.
2. BAMBOO MISSI0N: Mi 40,000 vel ten hna an neih theihna tur leh kum khat a Rs 32
crore vel lakluh theihna tur a ni.
3. HORTICULTURE : Anthurium atang ringawt pawhin kumtin Rs. 10 crore vel lak
luh theih na tur.
4. PREPARATION OF PARAMEDICS AND TECHNICIANS WITH QUALITY TRAINING:
Nurse leh damdawi lam thiamte mamawh asang telh telh a, a tlem berah Nurses 200 leh
Paramedics 500 chherchhuahna tur.
5. TOURISM: Mi nuaili vel tenhna an neihna tur leh Tourism sumdawnna Rs.crore 50 vel
vir vel tir theihna tur.
6. ECONOMIC ZONE: I.T, Agro-Food leh Handlooms & Handicrafts deh chhuahte atang mai
pawhin ei bar chawikan theihna tur.
7. PURA (Providing Urban Amentities in Rural Areas) : Mizoram chu tlangram anih
angin, Hill PURA hnuaiah Physical Connectivity, Knowledge Connectivity Economic Connectivity
te tih tur a ni ang.
"Heng Missions tih hlawhtlinna tur hian Bank hman tangkai a ni ang a, Sawrkar tan a
sum hlawm lian sen tulna tur chiah NLCPR sum tak tak a awm reng a ni" a ti. Mizoram a zawl
siamsa (WRC) leh siamtur la awm te hian Mizoram mipui chu a chawmzo a ni a ti bawk.
PAWIMAWH DANGTE:
1. TUNG LEH THLAI DANGTE HLAWK ZAWKA TANGKAI DAN PU H.RAMMAWI,
AGRICULTURE MINISTER HOVIN SAWIHO ANI:
Ni 1.7.05 (Fri) dar 4:00 p.m khan Pu H.Rammawi, Agriculture Minister Office Chamber
ah Zoram a Grape, Sapthei, Lakhuihthei, Tung leh Thlai dangte hlawk zawka kan chhawr tangkai
theih dan tur Godrej & Agrovet Ltd. te nen sawiho a ni.
Godrej & Agrovet Ltd. Bombay atanga lokal te hi Pu H.Rammawi, Agriculture Minister in
achah chhuah a ni a, he Company atanga local te chu Mr.R.S Vijan, Executive Vice President leh
Mr.C.K Vidya, Managing Director te an ni.
He meeting ah hian Pu J.C.Lalramthanga, Commissioner- Industries te, Pu Lalzarliana
Renthlei- Managing Director, MIFCO te, Wgd.Cdr.Lalnghinglova- Chairman, MIP Marketing Board
te, Pu Yogaraja- Director of Industries te, Pu P.Bhattacharjee- Jt.Director of Agriculture te, Pu
Lalthanliana- Jt.Director, Minor Irrigation, Pu C.Lalzarliana- Project Director, MIP te Pu
Manthianga Dy. Director, Horticulture te leh Officer dangte an tel a ni.
Pu H.Rammawi, Agriculture Minister chuan ‘Godrej & Agrovet Ltd. lokalte hnenah a
ngenna tihlawhtling a Mizoram tih hmasawnna tur kawng dap tura an lokal theih avangin
lawmthu a sawi a. Mizoram a Thei leh Thlai tharchhuah te kan hralhchhuah zung zung theihna
tur chuan quality tha taka kan siam chhuah zung zung a pawimawh a, a siamna khawl tha leh a
hralhchhuahna tha kan neih phawt chuan Mizoramah hian thlai leh thei tam tak kan thar chhuak
thei a ni" a ti a. "Mizoram a MIP hmalak zel dan tur chu a project bik siama Cluster Area-a thlai
chin tur bikte thlan a hmalak tum a ni" a ti. Godrej & Agrovet Ltd. hotu lokalte leh Officer te
hnenah Mizoram tan an thiamna hmang tangkai a, ngun taka Mizoram tana thiltha en a,
ngaihtuah chhuak ngei turin a chah a. Company experience neite thiamna leh an hmingte hmanga
hlawhtlinna leh sumdawnna tha Mizoram-in kan neih theih ngei ka beisei a ni" a ti.
Wgd.Cdr.Lalnginglova, Chairman, MIP Marketing Board leh Pu C.Lalzarliana, Project
Director, MIP te chuan Godrej & Agrovet Ltd. hotu lokal te hi MIFCO hmunpui, Chhingchhip ah an
hruai a, Sapthei sawrna khawl etc. te an enho a, hemi ni vek hian dar 2:00 P.M ah Agriculture
Minister Office Chamber ah meeting pawimawh an neiho leh a. Godrej Agrovet Ltd. hotu lokal te
hi ni 3.7.2005 khan an haw.
2. 2005 INDIA INDEPENDENCE DAY PU H.RAMMAWI, AGRICULTURE MINISTER IN
MAMIT AH A HMANG:
Zing dar 10:30 ah Mamit Play Ground ah India Independence Day 59-na lawmna Pu
H.Rammawi, Minister, Agriculture, Horticulture etc. khuallian niin India Hnam puan zar a pawt
pharh a, Parade Chibai a chhang let a. Mipuite hnenah thu sawiin "India ram zalenna sual chhuak
tur a nunna hlantu zawng te kan thinlungin kan hre rengin, lawmthu kan sawi ä ni" a ti a.
India ram hi ram upa kan nilo, zalenna kan neih atanga chhutin ram upa te aia hma sawn
loh na a awm lo, Zirna lamah te, Economic dinhmun leh Information Technology ah phei chuan
ram dang chung en khawpin ke a pen ta.
Mizoram Sawrkar hmalakna chi hrang hrang ah chhinchhiah tlak tak tak a ni a, Chung
zingah chuan thiamna lamah India ramah pahnihna kan ni a, reilote ah pakhatna nih ngei kan
tum, kan thalai te pawh Sport lamah India ram mai nilo, ram pawn ah pawh hming an chher ta,
tunhnai lawk a Mizo nula ngei Asia a boxing ah pawh pakhatna a ni a. Football ah lah India ram
aiawh turin kan fit tawk a. Hetiang dinhmun a ding tur chuan rilru tumruh na leh mahni in vawn
thianghlim a pawimawh a ti.
Kut hnathawktu te hmasawn na sawiin, tunlai hmasawnna mil a kut hnathawktute ke
pen a ngai. Kan tlangram loh neih bansan hret hret a, lo ram nghet neih a tul a ti. Sawrkar in
loneitu te hamthatna turin thei chin tur a ruahman a, tun hma a tih dan nilovin, Market hmuh
hmasak phawt a, thlai chin tur ruahman na a siam. Thingfanghma leh Stevia ah pawh Company
nen in dawr fel a ni tawh. Chutiang bawkin Red Oil Palm ah pawh Lunglei District khawthlang
lam leh Kolasib District ah puitham taka hmalak tum a ni. He thlai chinna hmunah hian Factory
din nghal a ni ang. Factory in a lei dan tur Bill Oil Palm Act pawh peih a ni tawh. Hlawhtling tur
chuan eng hna pawh taimakna a ngai a ti.
He mi ni vek hian Pu H.Rammawi, Minister Agriculture etc. hian Mamit Damdawi In
tlawh in damlo zawng zawng hnenah he ni ropui tak hlim taka an lo hman ve theih nan thilpek a
hlan. He mi hnu hian Agriculture Complex tlawhin D.A.O's Offce leh Quarter sak mek te a fang a, a
rang thei anga luah theih tur a sa tur in a sa tu te a chah.
` Sawm bikte puala V.I.P. at Home D.C' s Rest House ah neih a ni a. Chawhnu ah Indepen-
dence Day denchhen a Mipa Football leh Volley Ball a champion te hnenah lawmman a hlan.
3. STATE LEVEL WORKSHOP ON AGRIL EXTENSION REFORMS:
Ni 22.8.2005 khan "State Level Workshop on Agril Extension Reforms" Agriculture
Conference Hall ah neih a ni a. He Workshop ah hian MANAGE, Hyderabad atangin Dr.Rasbir
Singh leh Pu R.Chandra Shekhar ten zirtirna an pe.
He workshop ah hian Agriculture/Horticulture/ A.H & Vety ./Fisheries/Soil & Water
Conservation leh Doordarshan Kendra Officer thlanbik ten an training a. Ram hmasawnna atana
Extension zirtirna pawimawhna te bakah mipui thil thar zirtirna kawnga Central atanga 'Scheme’
awm hrang hrang te zirtirna ngaihthlak a ni.
4. AGRICULTURE TECHNOLOGY MANAGEMENT AGENCY (ATMA):
Ni.22.8.2005 khan Agriculture Technology Management Agency Scheme thar Central
Government in Implement tura a rawn ruahman bawhzui in "State Level Workshop on
Orientation Course of Extension Reforms" Agriculture Conference Hall ah neih a ni a. He
Workshop ah hian MANAGE, Hyderabad atangin Dr.Rasbir Singh, State Extension Adviser
Guwahati, Assam leh Pu R.Chandra Shekhar, Co-ordinator, MANAGE ten zirtirna an rawn pe.
He workshop ah hian Agriculture/Horticulture/ A.H & Vety/Fisheries/Soil & Water
Conservation leh Doordarshan Kendra Officer thlanbik te an training a. Ram hmasawnna atana
Extension zirtirna pawimawhna te bakah mipui thil thar zirtirna kawnga Central atanga 'Scheme
awm hrang hrang te zirtirna ngaihthlak a ni a, kan sawtpui hle tura beisei a ni.
Tin, he Agriculture Technology Management Agency (ATMA) hi Scheme thar anih
avangin Government of lndia, Ministry of Agriculture & Co-operation chuan Ni 24.8.2005 khan
New Delhi ah State tin Nodal Officer te tan Seminar a buatsaih a. He Seminar ah hianPu
H.Thankhuma. Deputy Director of Agriculture (Extension) pawh State aiawhin a zuk tel ve a ni.
5. TRAINING ON ORGANIC FARMING:
Two Days Farmers Training on Organic Farming chu ni 25-26.8.2()05 khan Kolasib
ICAR Conference Hall ah hlawhtling taka neih a ni a. He Organic Farmers Training hi Regional
Centre of Organic Farming . Govt.of lndia, Mantripukri, Imphal leh Department of Agriculture.
Govt.of Mizoram te buatsaiha neih a ni.
6. PU H.RAMMAWI, AGRICULTURE MINISTER CHUAN CENTRAL SAWRKAR A DAWR
HLAWHTLING: Pu H.Rammawi. Hon'ble Agriculture Minister chuan ni 24.8.2005 khan Mizoram
chhuah sanin New Delhi a thleng a. Central Sawrkar hruaitu engemaw zat zuk hmuin. Mizoram
tan thahnem ngai taka hna a zuk thawh avangin Central Savwrkar avangin hetiangin hlawhtlinna
duhawm tak mai a rawn hawn:
1) Integrated Wasteland Development Programme (IWDP) chu Mizoramah Project thar
sawmpasarih ruahman thar a ni a, he IWDP Project thar sawmpasarih hi Central Sawrkarin
(Ministry of Agriculture & Co-operation) lo pawmin, Sanction Order pawh a rawn hawn nghal a.
He IWDP Project thar sawmpasarih atan hian Cheng Nuai sangkhat za sawmhnih pahnih
(Rs.1122.00 lakhs) sanction order a rawn hawn a ni.
2) Agriculture Department a hmalakna pakhat Watershed Development Projectin Shifting
Cultivation Area (WDPSCA) atan Cheng Nuai zahnih sawmhnih panga (Rs 225.00 lakhs) sanction
order a rawn hawn bawk.
3) Macro Management Project atan cheng Nuai zasarih (Rs.700.00 lakhs) sanction order a rawn
hawn bawk.
6. PU H.RAMMAWI, AGRICULTURE MINISTER IN PIGLETS DISTRIBUTION-CUM-
TRAINING PROGRAMME FOR FARMERS LEH IN-TERFACE MEETTING OF ICAR A HMANPUI :
Ni 30.8.2005 khan Pu H.Rammawi, Minister, Agriculture, Horticulture etc. in ICAR, Mizoram
Centre, Kolasib ah Piglets Distribution-cum-Training Programme for Farmers leh Interface
Meetting of ICAR, Mizoram Centre. Kolasib with State line Departments, Govt.of Mizoram a
hmanpui a.
Zing dar 10:00 ah Piglets Distribution-cum-Training Programme for Farmers hi hman a
ni a. He Programme ah hian Loneitu mi 19 training te hnenah Minister hian vawkte
3(pathum)Yorkshire leh Håmpsline theuh a hlan nghal. Vawkte hi a nu påhnihleh a chithlah tu
tur, a pa pakhat a ni a. A note neih hmasak berah a note pathum ICAR hnenah pek let leh tur a ni.
Minister hian loneitu trainingte hnenah hmanlai chuan Mizote tan hnathawh tur dang
awm lova, hlothlawh a eizawn a ni ringawt mai a, chupawh thiamna tello a ni a. Tunah chuan
mithiam kan tam a, kan lo neihdan pawh changkang zawka kan neih ahunin, huanlo ram nghet
kan neih a hun tawh a. Kan ram pawhin dak lam a pan niin a lang a. Leilung siam that leh theihna
tur pakhat chu kan ran ek te tangkai taka hman hi a ni. Ran ek, hnimtawih leh mithiamte siam
chhuah E.M.Technology te hmang tangkai a kan ram siam tha leh turin a fuih.
Meetting chhåwngkhåtna zawhah hian Animal sheds 5(panga) hawnna a nei båwk.
A programme chhawnghnihna Interface Meeting of ICAR. Mizoram Centre, Kolasib with
State line Departments, Government of Mizoram hi dar 12:30 Pm ah tan a ni a. He Meetting hi
Dr.K.M. Bujarbaruah, Director. ICAR Research Complex for North Eastern Hills Region, Umiam,
Meghalaya in a kaihruai.
He Meeting a khuallian Pu H.Rammawi, Minister, Agriculture etc. chuan ICAR
Mizoram Centre. Kolasib hi Mizorama Research Centre Agriculture & Allied Sectors a kan neih
chhun a ni a, lawmawm a tih thu sawiin Kolasib leh a chhehvel-mai nilo, Agro and Climatic Zones
hrang hrang tana tan la turin a duh thu a sawi a. Chutiang bawlén Line Department hrang hrang
te pawh in ICAR. Kolasib hi chhawr turin a duh thu a sawi bawk. He Interface Meetting hian
Mizoram a Department hrang hrang tana harsatna leh rawtna tha tak tak ICAR tena an puih theih
dan tur sawi ho a ni a, hlawk hle in an in hria. He Interface Meetting ah hian Mizoram Sowrkar
Department hrang hrangAgriculture, Horticulture, Fishery, Soil and Water Conservation,
Forest Department leh A.H. & Vety atangin an tel a. ICAR hi Dr.K.M.Bujarbaruah, Director for
North East Hills State. Meghalayg ip hovin Scientist Diciplineshrang hrang 10 vel zetin an
!awiamn. He Meetting hi dar 3:00 P.M ah zawh a ni.
8. PU H.RAMMAW, AGRICULTURE MINISTER CHAH CHHUAHIN JAPAN INTERNATIONAL
CO-OPERATION AGENGY (JICA) HOTUPA MIZORAM AH A LO KAL: Japan International Co-
operation Agency-(JICA) atangin KURAUCHI TAKASI Minor Irrigation Project Technical CO-
operation Assistant proposal Central a kan thehluh ahmun ngeia min enpui turin leh Project
formulation advice min buaipui turin ni 3 chhung cham turin a lo kal.
Hei hi Sawrkar Policy tih hlawhtlin nana Sawrkar hmalakna a ni a. Ni 31.8.2005 khan Pu
H.Rammawi, Agriculture Minister etc. Room ah inkawm hona neih a ni a, Agriculture/
Horticulture/A.H & Vety/Sericulture leh Fishery Department te atangin representative senior
officer te anlo kal kim tha hle a ni. Pu H.Rammawi, Agriculture Minister chuan Japan Internation
Co-operation Agency atanga lokal te hi Mizoram tan thahnem ngai taka Survey nei turin a chah a,
Mizoram a a lokal theih avangin lawmthu a sawi a. Mizoram tan Japan International Co-operation
Agency (JICA) atanga lokal, KURAUCHI TAKASI hian hlawhtlinna tha tak a rawn thlen ngei a
beiseiawm a ni.
9. SEMINAR ON COMMERCIALIZATION IN MIZORAM HLAWHTLING TAKIN MAGSA
MEMBER TE CHUAN PU H.RAMMAWI, AGRICULTURE MINISTER HOVIN AN NEI: Ni 1 .9.2005
dar 11 :00 A.M atanga dar 1.00 P.M inkar chhung khan Agriculture Conference Hall ah Mizoram
Agriculture Graduates Service Association (MAGSA) buatsaih Seminar on Commercialization
of Agriculture in Mizoram tih thupui hmanga neih tur hawnna (Inaugural Function) hlawhtling
taka neih a ni a. Chief Guest Pu H.Rammawia'n he Seminar hi a hawng a ni.
Chief Guest Pu H.Rammawi, Agriculture Minister chuan he Seminar a lokal Agriculture
Graduate Officers te chu an thawhpui Officers & Staff te Service Matter ngaihpawimawh sak a,
an pension paper te chinfel sak thuai thuai turin a chah a. Department a hnathawk reng reng te hi
Team Work a thawh a nih avangin kan vaiin kan pawimawh a, tumah kan inthlahdah tur a ni
lova, Officer te leh Staffte hi a tul apiangah inrawn tawn tur leh buaina pumpelh zawnga hna
thawk tlang turin a chah a. Agriculture Department chu G.A.C a a lan lohna turin Audit laia mahni
tihtur theuh te taima taka ti a, tangrual turin a fuih a ni. Tin, Mizoramah hian 65-70% vel hi kut
hnathawh a eizawng (farmer) an ni a, chumi te kawngdik kawhhmuh tur leh thiamna pechhuak
tura mithiam an nih angin an mawhphurhna te hlen chhuak a, inthlahdah reng reng lo turin leh
taimak chhuaha Mizoram ei leh bara a lo intodelh theihna tura tan la thar turin a fuih a,
Agriculture ah kawng zawh dika kawhhmuh tur awm apiangte kawhhmuh in, loneitute tan an
hnathawh tur ngaihtuah chhuah sak thiam a, rilru tak tak hmang turin a fuih bawk. Jhuming
Cultivation atangin permanent farming ah loneitute kan luh puitlin pui ngei tur a ni a ti a,
Production First, Maket Next, ti tawh lovin, Market - First, Production - Next tih Policy a
neihin kal kan tum tawh dawn ani a ti. Organic Farming hi kan hriselna atana a that mai bakah
Market Value atan a tha a, Mizoram hi Permanent Farming a kalin Organic Farm hi kan Practice
dawn a ni a ti. Project thatak siama Central ah sum haichhuah angai a, chu kan sum hman dan chu
a hmun ngeiah Central miten an rawn endik thin a, a ti tha pawl tak State kan nih avangin a
lawmawm hle a, hemi kawngah pawh hian fimkhur taka kalin atakin hna kan thawk zel tur a ni a
ti.
He Seminar a Guest of Honour Pu Lalramthanga Tochhawng, Agriculture Secretary- cum
Director of Agriculture chuan thu sawiin, Technical a mithiam kan nih angin Decision kan lakna
kawngah pawh uluk takin kan ngaihtuah anga, Sawrkar Policy kan ti hlawhtling zel tur a ni a ti a,
Mizoram ei leh bara a lo intodelh theihna turin Culture hlui atanga Culture thar a Sawrkarin hma
a lak mek hi a tha em em a, Agriculture Product hi a comodity zawngin kan en thiam tur a ni a ti
a. Social Change siam thei Department chu Agriculture hi a ni a, Grass Root level atangin
Commercial basis a hmalak hi a hun tawh a ni a ti. Business Relationship Quality kan neiha, kan
luh chilh thiam hi a tul a, Official chauha fina thawk mai lovin, Agriculture Department a
hlawhtlin theih ngei na turin taima takin a hmunah a takin hna kan thawk tur a ni a ti bawk.
He Seminar on Commercialization of Agriculture in Mizoram hawnna hi Pu H.Thankhuma,
President, MAGSA in a kaihruai a, Pu Tlangtimawia Zote, Gen.Secretary, MAGSA in Report a pe a,
Vote of Thanks Pu George Lalthanngura, Asst.Secretary, MAGSA in a sawi a, Zaithiam NI. Felina
Lalremruati leh NI.Nancy Zothanmawii ten Gospel hla mawi tak takin he inaugural Function hi a
awi bawk a ni. MAGSA member te kan kal tha hle a ni. Chawhnu leh atukah Prof.Dr.Lianzela te
Dr.H.Saithantluanga te Pu C Laizarliana te leh pu Zahlira Hrahsel te paper buatsaih an zir hova
MAGSA hruaituthlanna MJA ten an neihpui a, an hruaitu thlan chhuah (2005-2007) te Chu:
President - Pu H. Thankhuma
Vice President - Pu R.K.Nithanga
GenSecretary - Pu Tlangtimawia Zote
Asst. Secretary - Pu J.Rothanga
Treasurer - Pi Lalengzami Haolai
Fin.Secretary - Pi Lalnunpuii Parte
10. PU H. RAMMAWI, AGRICULTURE MINISTER IN K.V.K HMÜN TUR SIHTLANGPUI,
LAWNGTLAI DISTRICT TAN LEH CHHATLA SAIHA, SAIHA DISTRICT TAN LUNGPHUM A
PHUM: 5.9.2005 leh ni 6.9.2005 khan Pu H.Rammawi, Agriculture Minister in K.V.K. hmun tur
Sihtlangpui, Lawngtlai District tan leh Chhatla Saiha, Saiha District tan lungphum a phum K.V.K.
Lungphum phumna ah hian Lawngtlai District ah Pu T.Johny, Deputy Commissioner in inkhawm
a kaihruai a, Saiha ah chuan Pu Lalnghinglova, Deputy Commissioner, Saiha in a kaihruai thung.
Pu C .Lalniliana. Joint Director of Agriculture ( Research & Education) in K.V.K nihphung tlangpui
sawiin. K.V.K. hi Central Scheme niin, loneitu te leh thalai te inzirna hmun tur leh intuai hriamna
hmun tur a nih bakah mithiamte kaihhruaina hnuai ah District mamawh/huam chhunga thlai
chin tur te enchhin na hmun tur a ni. K.V.K. hi Joint Director in hovin, Office bakah Hostel
loneitute an training lai a awmna tur pawh tih tel sak nghal a ni. Tin. training hi Campus pawnah
pawh pek tur a ni a. K.V.K hmun hi kum 99 chhung awh tur ani a, ram 20 Ha. a ngai a ti bawk.
Lungphum a phum zawh ah Pu H.Rammawi, Agriculture Minister in K.V.K. tana ram lo
ruahman sak tu Council te chungah lawmthu sawiin, hmarchhak states zingah Mizoram hi
District tin a K.V.K. nei chhun a nih thu sawiin, Serchhip District leh Mamit District ah K.V.K.
lungphum phum thuai tur a nih thu a sawi bawk. K.V.K. hi kan loneitu ten technology thar a zir ve
zung zung theihna tur a nih avangin loneitu te tan hmasawnna a thlen ngei a beisei thu a sawi
bawk.
Lungphum phumna inkhawm hi Pu P.P. Thawla. M. L.A. Council hinuitu, Department
Officers leh mipui thahnem takin an hmanpui.
11. MIZORAM INTODELHNA PROGRAMME HMALAKNA IN JATROPHA LEH RED OIL PALM
CHIN LEH HRALHCHHUAH TURAH MEMORANDUM OF UNDERSTANDING (MOU) ZIAH FEL
ANI:
Ni. 14/9/2005 dar 12:30 PM khan Mizoram Intodelhna Programme (MIP) hmalakna in,
MIP, Govemment of Mizoram leh Godrej Agrovet Ltd.. Mumbai te chuan Jatropha leh Red Oil Palm
chin leh a hralhchhuahna chungchangah Memorandum of Understanding (MOU) Agriculture
Committee Roomah Pu H. Rammawi, Agriculture Minister, Chairman MIP ni bawk hovin an sign
fel a. MIP aiawhin Pu Lalramthanga Tochhawng, Agriculture Secretary, Government of Mizoram
leh Godrej Agrovet Ltd aiawhin Pu RS Vijan, Executive Vice President ten he MOU hi an sign ani.
He MOU sign na a hruaitu Pu H.Rammawi, Agiculture Minister chuan. "Vawiin hian Mizoram
loneitute tana thil tha leh kan ramin lo neih lama hma kan savmpui theih tur thil kan ti a. India
rama company lar tak Godrej Agrovet Limited nen MOU kan sign ta a ni. MOU kan sign hi MIP
hmalakna atanga lo chhuak a ni a. Agriculture Minister ka nih veleh MIP enkawlna hna chu ka ko-
ah a lo innghat a. MIP-a hotu dangte nen theihtawp chhuahin hma kan la a. Kan ram loneitute
hian eng thlaite hi nge ching se tha ber ang tih kan ngaihtuah a. India Policy leh Programme
ngaihtuah tel ranin, thil zir chiang turin State engemaw zat kan tlawh a. Chutianga kan zir chian
hnu chuan MIP thlai atan thlai chi hrang hrang engemaw zat kan thlang a. Chung kan thlante
zingah chuan vawiina MOU kan sign na Oil Palm leh Jatropha, Mizoten Kangdamdawi kan tih hi
an tel a ni. Oil Palm leh Kangdamdawi hi India Sawrkarin India rama chin uar tura a thlan te zinga
mi an ni a. A chin theihna State zawng zawngah uar taka chin tura an thlan a ni. Tin, a chin puitlin
ringawt hi a tawk lo a. A hralhna tur a Chiang em tih pawh ngaihtuah tel a ngai a. A hralhna nei
chiangsa ngei leh hlawk thawkhata thar theih thlai chin a ngai a. Godrej Agrovet Limited hian Oil
nei thlai chin lamah experience an nei tha a. Oil Palm phei chu kum 1989 atangin an lo ching tan
daih tawh a ni. State engemaw zatah hma an la tawh a. Tunah hian Mizorama hmala turin an
rawn inpeih a. Vawiinah MOU kan sign ta a. Anni nena thawk hovin Oil Palm leh Jatropha kan
ramah kan ching dawn a ni. Anni hian a oil herna khawlte kan ramah an rawn bun vek
ang a. A oil zawng zawng pawh an lei nghal vek dawn a ni, Kan rama an lo luh avang hian kan ram
loneitute tan thil hlauhawm engmah a awm dawn lo a. Oil Palm Act tha tawk kan neia. Kan Oil
Palm Act hmang hian thil thalo awm thei lakah kan loneitute kan venghim dawn a ni. Mizorama
Godrej Agrovet Ltd. te hmalakna reng reng chu MIP Executive Authority hian a lo enpui zel ang a.
Harsatna a awm anih pawhin a sut kian dan tur a dappui thin ang. Mizoram pumah hian Oil Palm
hmun hectare singnga velah siam kan tum a. Chumi atan chuan Rs. 250 crores investment a ngai
a. Heti zat pawisa hman tur hi Mizoram Sawrkar tan chuan a harsa khawp mai a. Hei hi Godrej
Agrovet Ltd. hian an rawn tum dawn a ni. Kangdamdawi hmun hi hectare nuai khat velah tal
siam theih ni se a tha a. Chumi atana sum senso ngai pawh chu Godrei Agrovet Ltd. hian an rawn
tum bawk dawn a ni" a ti.
"He Scheme hi a hlawhtlin hunah chuan Loneitu chhungkaw tih tham takin lo nghet neiin
eizawnna ngelnghet an nei ang a. Oil Mill-a thawk tur mihring engemawzat an mamawh dawn a.
Hna nei lo engemawzat tan pawh employment a awm thei dawn a.
He MOU sign naah hian Rev. Liandawla, Vice Chairman MIP te. Wg.Cdr.Lalnghinglova,
Chairman Marketing Board MIP te, LR Laskar, Secretary Marketing Board MIP te, Agriculture leh
Horticulture Departrnent Director te leh Senior Officer te an kal tha hle a. Chanchinbu mite pawh
he MOU sign na ah hian an kal tha hle ani.
12. PU H.RAMMAWI, AGRICULTURE MINISTER ZIN HLAWHTLING: Pu H.Rammawi, Minister
Agriculture, Law & Judicial. Govt. of Mizoram chuan ni 14th -19th September, 2005, New Delhi
zinin Sawrkar laipui hnenah Mizoram mamawh chi hrang hrang a sawipui :
1) Indian Council of Agriculture Research (ICAR) hotute hmuin Mizorama K.V.K thar pali
Saiha District - Saiha, Serchhip District - N. Vanlaiphai leh Mamit District atan Lengpui a Office leh
Quarters te sak na tur sanction thuai tura ngenin, October thla chhunga sanction hman an beisei
thu an lo hrilh.
2) Planning Commissio Adviser Pu Sekhar hmuin nikum 2004-2005 a AIBP Fund hmuh kim
loh Rs.5 crores leh kumin a mi tur Rs. 10 crores atanga First Instalment Rs. 5 crores release tura
a ngenna chu a rang thei ang bera sanction a nih tur thu an lo hrilh bawk.
3) Japan International Co-operation Agency, Mizoram a hma la tura Project Proposal Mizoram
Sawrkar Siam, September, 2005 chhung ngeia Japan Embassy, New Delhi a luh theih nan Pu
Haque, Jt.Secretary, Ministry of Water Resources, Govt.of lndia hmu in nihnih khat chhunga a tul
ang lo bawhzui a, September thla chhung ngeia Japan Embassy a thlen tur thu a lo hrilh a. Pu
H.Rammawi hian Japan International Co-operation Agency te pawh a kawm nghal a, he Project hi
a hlawhtlin chuan Rs. 800 lakhs vel senna tur a ni.
4) Pu H.Rammawi, Minister, Agriculture, Law & Judicial etc. hian Mrs.Rita Chatterjee, Director,
H.C & J, Ministry of Law & Justice (Dept.of Justice) hnenah Mizoram Fast tract courts hnuaia,
District Court buildings, Saiha, leh Kolasib leh 3 (three) Judicial Quarters, Aizawl a mite sak
chhunzawmna tur te a sawipui a. Heng pawisa te hi Budget a dah vek a ni nain Plan hnuaiah nge
Non-Plan hnuaia dah tur ruahman fel a la nih loh thu lo hrilhin, sanction tho tur a nih avangin
hna chhunzawm zel turin a lo hrilh bawk.
5) Pu H.Rammawi hian United Nations Human Right Commission hotu pawimawh te kawmin
Mizorama Myanmar Refugee? awm chungchang khunkhan takin a sawi pui a. Refujee tu te emaw
in dawt hmanga Mizoram Sawrkar an hek thin nate finfiah hmasa phawt thin turin a ngen bawk.
13. ECO-GREEN, GOA HOTUTE PU HRAMMAWI, AGRICULTURE MIN- ISTER IN A CHAH
CHHUAK:
Agriculture Minister Pu H.Rammawi chuan Mizorama mirethei zawk leh eizawnna kawnga
harsa te te te eizawnna kawng dapna chikhat atan Mizorama Balhla, Lakhuihthei, Kuhva leh
Coconut kawr (fibres) atanga thil siam chhuah theihte atanga eizawnna awlsam zawk a awm
theih nan ECO-GREEN, Goa te chu chah chhuakin, vawiin 20.9.2005 dar 1 1 :30 A.M hian MIP
hotute nen a chenna In ah an inkawm. ECO-GREEN, Goa atanga lokal te Chu Dr.Subramania,
Principal Scientist, ICAR te, Mrs.Subramania, Ecogreen Project Officer, S.K Babu, Project Director,
Eco-green Unit leh J.krishnamurthy, Project Co-ordinator te an ni. Anni hi NGO te tana mi
tangkaitak an ni a, abik takin Hmeichhia te eizawnna kawng kawhhmuh saktu leh siamsak tu
tangkai tak an ni.
Pu H.Rammawi, Agriculture Minister chuan Eco-green, Goa atanga mithiam lokalte hnenah
Mizorama Balhla, Lakhuihthei, Kuhva leh Coconut kawr (Fibres) te hi Mizoram ami te hian kan
hman tangkai theih ngei na turin an theihtawpa hma la turin a fuih a. Mizoram hian State dangte
ang bawkin Fibre hmang hian kan Intodelh theiin, thawnchhuah khawp kan siam chhuak thei a ni
a ti. Balhla, Lakhuihthei, Kuhva leh Coconut kawr te lakchhuahna khawl te leh a hnathawhna
hmanraw dang te Mizorama lakchhuaha hman tangkai dan tur ngaihtuah a ni ang a, enchhin
phawt a ni ang a ti.
Eco-green, Goa te hian heng thei kawr atanga an thil siam chhuah te hi Southern Railway ah
nikhat chhungin Rs.35,40,000/- man an hralh chhuak thin a. Heng atanga an thil siam chhuah te
chu atlangpuiin note, thlengte, lukhum ang chi te hi a ni a, he thil siamchhuah hian plastic leh
polythene a tih tlem phah sawt dawn a ni.
Eco-green, Goa hotu lokalte hi ni 19.9.2005 khan MIP hotute leh Agriculture hotu te nen
inkawmna an nei a. ICAR, Kolasib an tlawh bawk.
Agriculture Minister hova Eco-green, Goa hotute lokal kawmna ah hian Rev.Liandawla, Vice
Chairman, MIPEA te, Wgd.Cdr.Lalnghinglovas Chairman, Marketing Board, MIP te Pu
C.Lalzarliana, Project Director, MIP te leh Dr.Lalmuanzovi, Asst.Project Director te an tel a ni.
14. TRAINING ON MASTERS TRAINER FOR SUPPORT TO STATE EX- TENSION PROGRAMME
FOR EXTENSION REFORMS SCHEME ATMA:
Ni 12th -1 7th September, 2005 khan Training on Masters Trainer for Support to State
Extension Programme for Extension Reförms Scheme Agriculture Technolgy Management
Agency (AT MA) Agriculture Conference Hall, Aizawl ah hlawhtling taka neih a ni a. Field Exercise
pawh neih a ni bawk. He Training ah hian Agriculture Dept., Horticulture Dept., A.H & Vety Dept.,
Soil & Water Conservation Dept., Fisheries Dept.. Sericulture Dept., atang te in Senior Officers - 23
an tel a, Officer Training zo te hnenah Certificate mawitak hlan a ni. Ni 14
th
September; 2005
khan Durtlang leh Sihphir Farmer te Training pek an ni bawk. MANAGE, Hyderabad atangin
Resource Persons Dr.Raj Bir Singh, Consultant leh a thawhpui dangte lo kalin he training hi an
rawn ho a ni.
15. D.A.O., MAMIT OFFICE, AIZAWL A HUN REITAK AWM CHU MAMIT HMUNAH AN INSAWN
FEL TA:
D.A.O, Mamit Office, remchan zawkna avanga Aizawla hun rei tak awm chu a District
Headquarters hmun Mamit ah sawn fel a ni ta. Office Building leh Quarter tur te sak mek a ni a,
tun atanga hun reilote ah infrastructure pawh changtlung tak nei a, DAO, Mamit Office hi
Establish tum a ni.
16. CLEANLINESS COMMITTEE DIRECTORATE LEH DISTRICT LEVEL ATAN DIN A NI TA:
Clean Mizoram Committee, Govt.of Mizoram duhdan angin Agriculture Department chuan
Cleanliness Committee Directorate leh District Level atan a din ta a. Hetiang hi Directorate Level
leh District Level a Committee a din te chu an ni :
'A' DIRECTORATE LEVEL:
(1) Directorate of Agriculture - Chairman
(2) Joint Director (Minor Irrigation) - Member
(3) Joint Director of Agriculture - Member
(4) Joint Director (Land Use Board) - Member
(5) Deputy Director (Extension) - Member Secretary
(6) Deputy Director (Planning) - Member
(7) Deputy Director (Admn.) - Member
(8) Finance & Accounts Officer - Member
(9) Asst.Agril.Information Officer - Member
(10) One representative from AGOSO - Member
'B' DISTRICT LEVEL:
(1) District Agril.Officer - Chairman
(2) Divisional Agril.Engg. - Member
(3) Sub-Divisional Agril.Officers - Member
(4) Sub-Divisional Agril.Engg. - Member
(5) Head Assistant (DAO Office) - Member Secretary
(6) Agril.Extension Officer, Hqrs. - Member
17. STATE INFORMATION OFFICERS, AGRICULTURE DEPARTMENT AH GOVERNOR OF
MIZORAM IN A RAWN RUAT FEL TA:
Section 5(1) of the Right to Information Act, 2005 (no 22 of 2005)angin, Governor of
Mizoram chuan Agriculture Department in mipuite hnena a puan chhuah tur awm apiang te
puangchhuak turin State Public Information Officers, Agriculture Department atän heng mite hi a
ruat fel ta:
1. Pi Vanlalpawli, Under Secretary. Agriculture Department.
2. Pu H. Thankhuma, Deputy Director of Agriculture (Extension)